Αυξάνεται η τιμή της πλαστικής σακούλας

Νέο ναυάγιο με την πλαστική σακούλα σε σούπερ μάρκετ και λαϊκές αγορές (περίπτερα, μανάβικα κλπ) φέρνει το περιβαλλοντικό νομοσχέδιο καθώς χάνεται η τεράστια ευκαιρία κατάργησης της όπως κάνουν εδώ και χρόνια οι περισσότερες χώρες που έχουν πραγματική ευαισθησία για την μεώση του πλαστικού στο περιβάλλον.

To Dikaiologitika News που αποκάλυψε την αποτυχία της πρώτης ρύθμισης και προκάλεσε νέα παρέμβαση επαναφέρει το νευραλγικό περιβαλλοντικά θέμα της κατανάλωσης πλαστικής σακούλας σε σούπερ μάρκετ, λαϊκες αγορές αλλά και σε ολα τα σημεία της αγοράς.

Αφορμή η ρύθμιση του οριζόντιου τέλους που προωθείται στο νέο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο που συζητείται αυτές τις ημέρες στην Βουλή.

Αντί να ενημερωθούν οι έλληνες πολίτες για το τι ακριβώς συνέβη και βρίσκουν μόνο χοντρές πλαστικές σακούλες στα σουπερ μαρκετ που τις πληρώνουν 5 λεπτά και δεν ξέρουν οτι αυτά δεν πηγαίνουν στο περιβαλλοντικό ταμείο, επιχειρείται με περίτεχνο τρόπο να ταφεί η περιβαλλοντική συνείδηση της κυβέρνησης στον βωμό περίεργων σκοπιμοτήτων οι οποίες και δεν εξηγούνται.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων δεν γνωρίζουν τι ακριβώς έχει γίνει το τελευταίο διάστημα. Στην έρευνα που ξεκινήσαμε και συνεχίζουμε αδειάλλειπτα, θα βρείτε τις απαντήσεις σε όσα περίτεχνα έχουν κρυφτεί κάτω απ το τραπέζι:

Οι λεπτές πλαστικές σακούλες που είχαμε συνηθίσει για πολλά χρόνια να παίρνουμε τα ψώνια μας απ τα σούπερ μάρκετ θα έχετε παρατηρήσει οτι δεν υπάρχουν πιά.
Αυτές οι σακούλες επιβαρύνθηκαν με τον πρόσφατο “περιβαλλοντικό” νόμο με ένα τέλος στα 9 λεπτά. Από αυτά ένα μέρος πηγαίνει στο περιβαλλοντικό ταμείο.
Στα σούπερ μαρκετ αποφάσισαν να φέρουν πιό χοντρές πλαστικές σακούλες, που φυσικά μολύνουν μερισσότερο το περιβάλλον με το πρόσχημα οτι είναι επαναχρησιμοποιούμενες.
Φυσικά δεν έγινε καμία καμπάνια ενημέρωσης στον κόσμο με αποτέλεσμα να χρεώνονται με 5 λεπά την χοντρή και διπλά βλαβερή για το περιβάλλον σακούλα και τα χρήματα να πηγαίνουν στην τσέπη των επιχειρήσεων και όχι στο περιβαλλοντικό ταμείο.
Τεχνηέντως βέβαια και με μια μονομερή ανάγνωση των στοιχείων έχει καταγραφεί οτι η χρήσης της πλαστικής σακούλας (αυτής της λεπτής που εξαφάνισαν διότι κοστίζει 9 λεπτά) έχει μειωθεί πάνω από 80% τον τελευταίο χρόνο. Φυσικά, αφού την εξαφάνισαν και στην θέση της έβγαλαν τις χοντρές σακούλες.
Οι σακούλες με μικρότερο πάχος, αυτές που παίρνετε στις λαϊκές, τα μανάβικα, παζάρια , περίπτερα κλπ επίσης περιέργως δεν χρεώθηκαν με περιβαλλοντικό τέλος λες και πρόκειται για...οικολογικό πλαστικό.
Η πρόσφατη έρευνα του Dnews αποκάλυψε τα περίεργα ως και ύποπτα κόλπα της προηγούμενης ρύθμισης όπως φαίνεται και στο ρεπορτάζ και τότε το υπουργείο Ανάπτυξης ανέφερε οτι έχει παρατηρήσει το πρόβλημα και θα το λύσει. Στο σημερινό ρεπορτάζ , αποκαλύπτουμε οτι η λύση που περιμέναμε είναι να πληρώσουμε και την χοντρή σακούλα στο σούπερ μάρκετ με 9 λεπτά, χωρίς να φαίνεται στον ορίζοντα πως θα φτάσουμε σε πραγματική απαλλαγή από το πλαστικό ενώ παράλληλα μαθαίνουμε οτι προφανώς στις λαϊκές και τα μανάβικα οι σακούλες είναι όντως...οικολογικές αφού δεν έχουν καν περιβαλλοντικό τέλος.

ΠΛΑΣΤΙΚΗ ΣΑΚΟΥΛΑ

Ο νέος νόμος
Στο νέο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο ( «Nομοσχέδιο για τον εκσυγχρονισμό της περιβαλλοντικής νομοθεσίας»), το οποίο συζητείται αυτές τις ημέρες στην Βουλή, η πλαστική σακούλα, αποκτά πια οριζόντιο περιβαλλοντικό τέλος.

Όπως αναφέρει το «¶ρθρο 97 : Τέλος χρήσης πλαστικής σακούλας» του νομοσχεδίου:

«Με την προτεινόμενη διάταξη ρυθμίζεται η επιβολή ανισταθμιστικού περιβαλλοντικού τέλους σε όλες τις πλαστικές σακούλες μεταφοράς, εκτός από τις βιοαποδομίσιμες/λιπασματοποιήσιμες.

Η εξαίρεση επιβολής περιβαλλοντικού τέλους στις βιοαποδομήσιμες/λιπασματοποιήσιμες σακούλες, έγκειται στην ευρύτερη στρατηγική για την προώθηση υλικών που δύνανται να βιοαποδομηθούν/λιπασματοποιηθούν, επιτυγχάνοντας σημαντική μείωση του συνολικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος που προκύπτει από τη χρήση πλαστικών σακουλών μεταφοράς. Ως ημερομηνία εφαρμογής της ρύθμισης ορίζεται η 1η Ιανουαρίου 2021, ενώ το περιβαλλοντικό τέλος για όλες τις πλαστικές σακούλες μεταφοράς πλην από τις βιοαποδομήσιμες/λιπασματοποιήσιμες ορίζεται στο ποσό των 7 λεπτών, πλέον ΦΠΑ».

Πως φτάσαμε στη νέα (εξίσου κακή) ρύθμιση
Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στην εφαρμογή αυτής της ρύθμισης, υπενθυμίζεται ότι τον Αύγουστο του 2017 η Ελλάδα με εμφανή καθυστέρηση σε σχέση με την πλειονότητα των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών, εναρμονίστηκε με την ευρωπαϊκή οδηγία 720/2015, επιβάλλοντας μέτρα στη χρήση της πλαστικής σακούλας μεταφοράς. Ως τότε, έξω από το «παιχνίδι» των μέτρων είχαν μείνει η Ελλάδα, η Κύπρος, η Πολωνία, η Ισπανία, το Βέλγιο, κι η Σλοβενία.

Στόχος της οδηγίας, ήταν το ετήσιο επίπεδο κατανάλωσης να μην υπερβαίνει τις 90 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν, το αργότερο ως τις 31 Δεκεμβρίου 2019 και τις 40 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν, το αργότερο ως τις 31 Δεκεμβρίου 2025. Από το περιβαλλοντικό τέλος εξαιρέθηκαν οι πλαστικές σακούλες πάχους άνω των 50 μικρoμέτρων ( οι «χοντρές» σακούλες) ενώ περιβαλλοντικό τέλος δεν απέκτησαν κι οι πλαστικές σακούλες που δίνονται σε υπαίθριες αγορές (βλ. λαϊκές) και ψιλικατζίδικα.

Αυτό που συνέβη τελικά ήταν το εξής: η χρήση της λεπτής πλαστικής σακούλας ξεκίνησε όντως να πέφτει δραματικά, από την άλλη όμως σχεδόν ταυτόχρονα άρχισε να καλπάζει η χρήση της πιο χοντρής πλαστικής σακούλας (που δεν έχει περιβαλλοντικό τέλος και μας κοστίζει 5 η 7 λεπτά). Η συγκεκριμένη, λανσαρίστηκε με σχεδόν ανήθικο τρόπο από τα super market ως «επαναχρησιμοποιούμενη». Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις τα super market απέκρυπταν ή πάντως δεν προωθούσαν στα ταμεία τους τις σακούλες με το περιβαλλοντικό τέλος ή τις αληθινά επαναχρησιμοποιούμενες. Όπως έλεγε χαρακτηριστικά στο πρώτο ρεπορτάζ μας, ο Γιάννης Κασελίμης, εκπρόσωπος του συνδέσμου βιομηχανιών πλαστικών Ελλάδος:«τα super market δεν έχουν σίγουρα κόστος για αυτές τις σακούλες και ενδεχομένως να έχουν και κέρδος από την πώλησή τους».

Την ίδια στιγμή, η πλήρης ανυπαρξία μιας ενημερωτικής καμπάνιας έκανε τους πολίτες να έχουν πλήρη άγνοια για το τι σημαίνει περιβαλλοντικό τέλος και για το ποιος είναι ο απώτερος στόχος, δηλαδή ο δραστικός περιορισμός της πλαστικής σακούλας.

Σύντομη παρένθεση για το περιβαλλοντικό τέλος: τα έσοδα από την είσπραξη του αποφασίστηκε να πηγαίνουν στον ΕΟΑΝ- «Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης», υπάγεται στο Υπουργείο Περιβάλλοντος- με την δέσμευση τα ποσά να επιστρέφουν με κάποιον (χρήσιμο) τρόπο στους καταναλωτές. Δυόμιση χρονιά μετά κι ενώ η είσπραξη από το τέλος του 2018 έχει φτάσει τα 10 εκ ευρώ και του 2019 αναμένεται να ανακοινωθούν, τα χρήματα «κάθονται» ακόμα στο ταμείο.

Το αποτέλεσμα; Να καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής, ακόμα πιο βαριές πλαστικές σακούλες (2,5 φορές βαρύτερες από τις λεπτές) χωρίς να έχουν ανακυκλωθεί.

Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσε τον Ιούνιο του 2019 το WWF, κάθε χρόνο η χώρα μας παράγει περίπου 700.000 τόνους πλαστικών απορριμμάτων ή διαφορετικά, 68 κιλά πλαστικών κατά κεφαλήν. Από αυτούς τους 700.000 τόνους πλαστικών, επανακυκλώθηκαν μόνο το 7% της συνολικής παραγωγής-.

Οι νέες εξαιρέσεις και ο φαύλος κύκλος που θα παρατείνουν
Στη νέα ρύθμιση που προωθείται για την πλαστική σακούλα, το Υπουργείο Περιβάλλοντος ισχυρίζεται ότι βάζει τέλος στα παραπάνω τερτίπια της αγοράς.

Παρ` όλα αυτά, η εξαίρεση από το περιβαλλοντικό τέλος των βιοαποικοδομήσιμων και λιπασματοποιήσιμων πλαστικών σακουλών ενέχει εξίσου μεγάλους κινδύνους.

Αυτή τη φορά, ο σημαντικότερος είναι να πλημμυρίσει η αγορά με τέτοιου είδους σακούλες, οι οποίες θα χρεώνονται στους πελάτες από τα super market κατά το δοκούν, όπως συνέβη και με τις χοντρές σακούλες, χωρίς όμως το ποσό να καταλήγει –για άλλη μια φορά- στο δημόσιο.

Όπως μας είπε Φίλιππος Κυρκίτσος, μέλος του Δ.Σ του ΕΟΑΝ και πρόεδρος της «Ελληνικής Εταιρείας Ανακύκλωσης»: « Οι κομποστοποιήσιμες σακούλες πρέπει να αποκτήσουν κι αυτές περιβαλλοντικό τέλος στα 3 λεπτά συν ΦΠΑ. Είναι πολύ πιθανό να αρχίσουν να τις χρεώνουν τα super market. Όμως, έχουν κι αυτές περιβαλλοντική επίπτωση, αν και μικρότερη».

Επίσης, το ότι είναι καλύτερη επιλογή από τις συμβατικές δε σημαίνει ότι δεν απαιτούν σωστή διαχείριση μετά το τέλος ζωής τους. Όπως όμως τονίζουν οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ, το υπάρχον σύστημα διαχείρισης όλων των απορριμμάτων στην Ελλάδα, δεν μας δίνει κανένα εχέγγυο ότι μπορούμε να κάνουμε αποτελεσματικά αυτή τη δουλειά, ενώ ακόμα κι αν σε κάποιο βαθμό μπορούμε ενδέχεται να δημιουργήσουμε ένα νέο παραθυράκι διόγκωσης πλαστικού.

H δεύτερη μεγάλη εξαίρεση που παρατείνεται είναι η μη επιβολή περιβαλλοντικού τέλους ή κανενός μέτρου περιορισμού γενικώς για τις πλαστικές σακούλες που διακινούνται σε λαϊκές αγορές και ψιλικατζίδικα.

Στις ερωτήσεις του Dikaiologitika News προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος γιατί δεν συμπεριλήφθηκε στο νομοσχέδιο το παραπάνω κανάλι αγοράς, αλλά και για το αν υπάρχει πρόβλεψη για τα νέα ενδεχόμενα τερτίπια της αγοράς, το Dikaiologitika News δεν έλαβε απαντήσεις.

H απάντηση του κου Κυρκίτσου πάντως, ήταν η εξής: « Πρόκειται για μια πολιτική απόφαση, δεν υπάρχει κάποιος τεκμηριωμένος περιβαλλοντικός λόγος που εξαιρέθηκαν αυτά τα δύο σημεία.

Ότι κάποιοι ωφελούνται από αυτή την εξαίρεση είναι προφανές- υπάρχει πίεση από την βιομηχανία του πλαστικού. Κι όλα αυτά, ενώ είμαστε από τις τελευταίες χώρες στην Ευρώπη, ανάμεσα σε αυτές που έχουν πάρει κάποιας μορφής μέτρα, στη μείωση χρήσης και κατανάλωσης πλαστικής σακούλας. Είμαστε από τις χειρότερές στους 28 της ΕΕ».

Όπως συνέχισε να μας εξηγεί, επίσημα στοιχεία ο ΕΟΑΝ ή το ΙΕΛΚΑ (Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών) δεν έχουν για την κατανάλωση της πλαστικής σακούλας σε αυτά τα σημεία, όπως ούτε κι οι ΜΚΟ. Γενικώς, εκτός από την λεπτή πλαστική σακούλα που απέκτησε περιβαλλοντικό τέλος, καμία άλλη εκδοχή πλαστικής σακούλας μοιάζει να παρακολουθείται/καταγράφεται. Και κάπως έτσι, παρατείνεται το παράδοξο του να βάζουμε στόχους που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. « Η προσωπική μου αίσθηση είναι ότι τουλάχιστον ένα 15% - 20% πλαστικής σακούλας διακινείται στις λαϊκές αγορές. Εκ μέρους των ΠΜΚΟ (περιβαλλοντικές MKO) έκανα σχετική παρέμβαση στην Επιτροπή Εμπορίου στην Βουλή για αυτό το θέμα. Είναι λάθος να συνεχίζεται η εξαίρεση και πρέπει να το ξαναδεί ο υπουργός».

Όσον αφορά τώρα στο οριζόντιο τέλος, o κος Κυρκίτσος έχει και εδώ αντιρρήσεις. « Εκ μέρους του ΕΟΑΝ προτείναμε να διαφοροποιηθούν οι χρεώσεις του ανταποδοτικού τέλους. Oι σακούλες πάχους μέχρι& 15 μικρόμετρα να κοστίζουν 3 λεπτά, οι 15-50 να μείνουν ως έχουν, 7 λεπτά δηλαδή,και οι σακούλες με πάχος μεγαλύτερο από 50 μικρότερα να πάνε στα 5 λεπτά συν ΦΠΑ.

Έτσι, με αυτές τις τελευταίες, τις οποίες ως τώρα αγοράζουμε 5 και 7 λεπτά, θα συμβούν δύο τινά : είτε τα super market θα απορροφήσουν το κόστος τους και εμείς θα τις πληρώνουμε 09 λεπτά είτε τα 09 λεπτά θα έρθουν ως «καπέλο» στα 05 και στα 07 λεπτά άρα πάμε στα 14 και 16 πια λεπτά. Αυτό ,ναι, είναι σαφώς ένα πιο αποτρεπτικό κόστος. Μένει να δούμε τι θα κάνουν τα super market».

Ο μεγάλος στόχος που χάνεται
Σε κάθε περίπτωση… «το κομβικό ζητούμενο που ήταν να μπει στο τραπέζι το χρονοδιάγραμμα απαγόρευσής της σακούλας χάθηκε ξανά» τονίζει ο κος Κυρκίτσος. Οι ΜΚΟ με τη σειρά τους εκφράζουν τη δυσαρέσκεια τους για το γεγονός ότι ρύθμιση της πλαστικής σακούλας δεν αποτέλεσε αντικείμενο διαβούλευσης.

Όπως μας λέει ο ¶λκης Καφετζής, υπεύθυνος για την εκστρατεία των πλαστικών της Greenpeace Ελλάδας: «Σε ένα νομοσχέδιο που προσπαθεί να ρυθμίσει πάρα πολλά ζητήματα ταυτόχρονα, η σημαντική ρύθμιση της πλαστικής σακούλας περνάει στα ψιλά πράγματα. Όλες οι πληροφορίες έφτασαν σε εμάς, μέσα σε ένα πλαίσιο διαρροών από πηγές του ΥΠΕΝ».

¶λκης Καφετζής, Greenpeace

Όσο για την ουσία της νέας ρύθμισης, ο ίδιος σημειώνει: « η Ελλάδα συνεχίζει να κάνει μωρουδιακά βήματα απλώς και μόνο για να λέει ότι προχωράει. Βλέπουμε σαφώς μια βελτίωση σε σχέση με την προηγούμενη κατάσταση. Ωστόσο, για άλλη μια φορά το ΥΠΕΝ συνδέει την επιτυχία του μέτρου μόνο με τη θεσμοθέτηση του τέλους και όχι με κάτι εξίσου, αν όχι περισσότερο σημαντικό, όπως μια ευρεία εκστρατεία ενημέρωσης των πολιτών, τη σύνδεση με μια ευρύτερη στρατηγική μείωσης των πλαστικών μίας χρήσης και την διενέργεια ουσιαστικών ελέγχων».

H δημιουργία κινήτρων και αντικινήτρων για την απεξάρτηση των επιχειρήσεων του κλάδου από τη λογική της μίας χρήσης είναι μια ακόμα έλλειψη στην νέα ρύθμιση. Σύμφωνα με τον κο Κυρκίτσο: « τα super market θέλουν και θα έπρεπε να μπουν στο χορό της συνεργασίας με καταναλωτή και κράτος για τη μείωση της πλαστικής σακούλας. Οι ίδιοι δεν θα είχαν αντίρρηση να κρατούσαν το τέλος και να το επιστρέφαν στους καταναλωτές τους ως μια πάνινη τσάντα.

Όμως, η προηγούμενη κυβέρνηση ήθελε να ελέγχει και το τελευταίο ευρώ, για αυτό και είχε προτείνει το περιβαλλοντικό ανταποδοτικό τέλος να πηγαίνει στον ΕΟΑΝ. Τελικά, επικράτησε η γραφειοκρατία και δεν επεστράφη τίποτα στους καταναλωτές. Αν πάντως η ρύθμιση μείνει ως έχει, αυτή τη φορά τουλάχιστον, δεν επιτρέπεται να χάσουμε το στοίχημα μιας μεγάλης καμπάνια ενημέρωσης».

Οι χώρες που δείχνουν τον (σωστό) δρόμο
Τουλάχιστον 32 χώρες παγκοσμίως έχουν επιβάλλει ολική ή μερική απαγόρευση στη χρήση πλαστικής σακούλας, ανάμεσα τους η Ιταλία, η Γαλλία, η Μολδαβία, η Βόρεια Μακεδονία, η Ισπανία και η Ολλανδία.

Οι υπόλοιπες, μαζί τους κι η Ελλάδα, αντιμετωπίζουν, άλλες πολύ αποτελεσματικά (όπως η Δανία που έχει πέσει στις 4 σακούλες το έτος ανά πολίτη!) , άλλες λιγότερο, την πλαστική σακούλα με όρους φορολόγησης- τέλους.

Τα φωτεινά παραδείγματα στην ευρωπαϊκή γειτονιά είναι αυτά της Ιταλίας και της Γαλλίας.

Το 2013 η Ιταλία προχώρησε σε πλήρη απαγόρευση της χρήσης πλαστικής σακούλας, δεχόμενη ως επαναχρησιμοποιούμενες μόνο τις πολύ χοντρές άνω των 200mm. Οι βιοαποικοδομήσιμες χρεώνονται και κατά βάση χρησιμοποιούνται για να εξυπηρετούν την κομποστοποίηση και την «φιλοξενία» των οργανικών αποβλήτων (που είναι μια πολύ διαδεδομένη πρακτική στην Ιταλία).

Η Γαλλία κατήργησε επίσης ολοκληρωτικά τις πλαστικές σακούλες την 1η Ιουλίου 2016, και σταδιακά συνέχισε με πλαστικά ποτήρια και πιάτα μιας χρήσης, πλαστικά καλαμάκια κι άλλα μικροπλαστικά.

Στην πραγματικότητα, η Γαλλία είναι η χώρα που έχει δώσει και την έμπνευση στην Ε.Ε να προωθήσει τη νομοθεσία που απαγορεύσει την χρήση των πλαστικών μιας χρήσης μέχρι το 2021 και να ζητάει όλες οι συσκευασίες να είναι ανακυκλώσιμες μέχρι το 2030.