Λύσεις... υπάρχουν

Τα στοιχεία που υπάρχουν αναφέρουν ότι ο τομέας ακινήτων στην Ελλάδα ευθύνεται για το 36% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας, συνεπώς ο κτιριακός τομέας πρέπει να μειώσει την κατανάλωσή του σε ενέργεια. Ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους τα ελληνικά κτίρια είναι ιδιαιτέρως ενεργοβόρα είναι η παλαιότητά τους και η μη ενσωμάτωση σύγχρονης τεχνολογίας σε αυτά, λόγω έλλειψης σχετικής νομοθεσίας τα τελευταία 30 χρόνια.

Πολλά από αυτά τα κτίρια αντιμετωπίζουν θέματα όπως:

- μερική ή παντελή έλλειψη θερμομόνωσης

- παλαιάς τεχνολογίας κουφώματα (πλαίσια/μονοί υαλοπίνακες)

- ελλιπή ηλιοπροστασία των νότιων και δυτικών όψεών τους 

- μη επαρκή αξιοποίηση του υψηλού ηλιακού δυναμικού της χώρας

- ανεπαρκή συντήρηση των συστημάτων θέρμανσης/κλιματισμού με αποτέλεσμα την χαμηλή απόδοση.

Υπάρχει, λοιπόν, μια μεγάλη συσσώρευση του κτιριακού αποθέματος της χώρας που πρέπει να αντιμετωπιστεί, γεγονός που απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση του τομέα εξοικονόμησης ενέργειας  και αειφόρου δόμησης.

Σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, που οι χρηματοδοτήσεις είναι πολύ δύσκολες για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών, το κενό έρχεται να καλύψει ένας νέος θεσμός, οι Εταιρείες Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ). Οι Εταιρείες Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) είναι εξειδικευμένε­ς σε ενεργειακά θέματα εταιρείες, που χρησιμοποιούν μια μέθοδο χρηματοδότησης επενδύσεων εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια και η αμοιβή τους συνδέεται με το ποσοστό επιτυχίας της εγγυώμενης εξοικονόμησης ενέργειας. Εφαρμόζουν λοιπόν το θεσμό της Χρηματοδότησης Από Τρίτους (ΧΑΤ).

Σε γενικές γραμμές δηλαδή οι ΕΕΥ έχουν ως στόχο τη μείωση του κόστους της ενέργειας που χρειάζεται ένα πελάτης για να καλύψει τις ανάγκες του, μειώνοντας την απαιτούμενη κατανάλωση ενέργειας. 

Το βασικό είναι ότι η χρηματοδότηση παρέχεται  απο τρίτους (ΧΑΤ), που επενδύουν τα απαιτούμενα κεφάλαια για την εφαρμογή των μέτρων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου. 

Έτσι τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν για τον πελάτη είναι:

- Δεν απαιτείται δέσμευση κεφαλαίων από πελάτη

- Ο κίνδυνος αναλαμβάνεται από τον  φορέα  χρηματοδότησης

- Παρέχεται η τεχνολογική αναβάθμιση των εγκαταστάσεων

- Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της επιχείρησης

- Βελτίωση της χρηματοοικονομικής εικόνας του πελάτη

Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον μια πρόσφατη δημοσίευση (5/2014)  του ΒPIE (Buildings Performance Institute Europe) όπου αναφέρεται ότι η Ελλάδα, εν μέσω μιας μεγάλης  οικονομικής κρίσης, έχει το υψηλότερο ποσοστό αύξησης  της οικονομικής ένδειας μεταξύ 28 ευρωπαϊκών κρατών! 

Επιπλέον, το 2012 σχεδόν 30% του συνολικού πληθυσμού ήταν ανίκανο να κρατήσει το σπίτι του επαρκώς θερμό. Το 62.4% ξόδεψε περισσότερο από 10% του συνολικού εισοδήματός του για τη θέρμανση, ενώ ένα 78.6% χρησιμοποίησε  λιγότερη  θέρμανση από όσο χρειαζόταν, επειδή δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει οικονομικά.

Δυστυχώς, η ελληνική κυβέρνηση δέσμευσε 650 εκ. ευρώ για το πετρέλαιο για την περίοδο 2012-2014 (περίπου 580.000 δικαιούχοι για το 2014). Κατά την ίδια περίοδο, μόνο 548 εκ. ευρώ διατέθηκαν στη ενεργειακή αποδοτικότητα στις κατοικίες. Μέχρι τον Οκτώβριο του 2013, περισσότερα από 406 εκ. ευρώ από το πρόγραμμα είχαν διανεμηθεί σε 40.000 δικαιούχους

Πρόκειται για μια πολύ μικρή μερίδα των κτιρίων που χρειάζονται άμεση ενεργειακή βελτίωση, αν λάβουμε υπόψη ότι περισσότερα από 3.700.000 κτίρια κατασκευάστηκαν στην χώρα μας πριν το 1979 (το έτος που εκδόθηκε ο κανονισμός Θερμομόνωσης), πράγμα που σημαίνει πως έχουν μια εξαιρετικά  χαμηλή ενεργειακή απόδοση. Πρόσφατες ενεργειακές επιθεωρήσεις αποδεικνύουν, μάλιστα, ότι η κατάταξη των κτιρίων είναι τραγική, όπως φαίνεται από τα στοιχεία του ΥΠΕΚΑ. 

Η πολιτεία μέσω του προγράμματος «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ»   προσφέρει κίνητρα στους πολίτες που ικανοποιούν τα σχετικά εισοδηματικά κριτήρια για να εφαρμόσουν τα μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας στα σπίτια τους. Το πρόγραμμα όμως περιλαμβάνει την συνεργασία των τραπεζών σε όλες τις φάσεις (ΠΡΟΕΓΚΡΙΣΗ-ΕΓΚΡΙΣΗ-ΔΑΝΕΙΟΔΟΤΗΣΗ ) και με την έναρξη υποβολής της αίτησης ελέγχεται αυτόματα η δανειοληπτική ικανότητα των πιθανών ωφελουμένων. Συνεπώς, οι χαμηλού εισοδήματος πολίτες που εξετάζονται ως δανειολήπτες από τις τράπεζες, αποκλείονται από το πρόγραμμα. Επομένως, ακόμη και ο περιορισμένος προϋπολογισμός από το πρόγραμμα «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ»  δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υποστηρίξει τους πολίτες χαμηλού εισοδήματος. Έχει επισημανθεί, φυσικά, από όλους τους φορείς της αγοράς, ότι ο κοινωνικός χαρακτήρας του προγράμματος πρέπει να εστιάσει σε τρεις βασικούς άξονες:

i. Αποτελεσματική καταπολέμηση της ανεργίας με την ένταξη όλων των ιδιοκτητών στο πρόγραμμα, καθώς ο κλάδος των κατασκευών αφορά το σύνολο σχεδόν του εργατοτεχνικού προσωπικού της χώρας, αλλά και του επιστημονικού προσωπικού.

ii. Δυνατότητα ενεργειακής αναβάθμισης των κατοικιών ακόμα και από τους ασθενέστερους οικονομικά πολίτες που συνήθως αποκλείονται λόγω αδυναμίας δανεισμού και μείωση των επιδομάτων θέρμανσης.

iii. Μείωση των αναγκών της χώρας σε εισαγόμενους ενεργειακούς πόρους και αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων λόγω της μείωσης του κόστους ενέργειας που θα προκύψει.

Επιπλέον  θα πρέπει να δοθεί  η δυνατότητα για αυτοχρηματοδότηση από τον ιδιοκτήτη  εφόσον το επιθυμεί χωρίς την μεσολάβηση τράπεζας. 

Παρά το γεγονός ότι οι βελτιώσεις ενεργειακής αποδοτικότητας στα σπίτια έχουν αποδειχθεί η πιο βιώσιμη λύση για να αντιμετωπιστεί η ένδεια καυσίμων, η χώρα μας δεν έχει καθιερώσει έναν οικονομικό μηχανισμό για να υποστηρίξει αποτελεσματικά τις χαμηλού εισοδήματος οικογένειες. Η ελληνική κυβέρνηση δε εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τα επιδόματα πετρελαίου, ως μέτρο ενίσχυσης των οικονομικά ασθενέστερων πολιτών αντί της γενναίας τόνωσης της ενεργειακής αναβάθμισης.

Οι πρόσφατες ανακοινώσεις αναφέρουν ότι στη νέα Προγραμματική Περίοδο 2014-2020 το πρόγραμμα θα συνεχιστεί με έναν συνολικό προϋπολογισμό γύρω στα 700 εκ. ευρώ, τα οποία ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν αρκούν. Είναι σαφές ότι απαιτείται γενναία αύξηση των επιδοτήσεων και τροποποίηση των όρων του προγράμματος «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ».

Το δημόσιο κατέχει και χρησιμοποιεί ένα μεγάλο χαρτοφυλάκιο ακίνητης περιουσίας, για την στρατηγική διαχείριση του οποίου χρειάζεται να καθορίσει τις ανάγκες του, ώστε το κτίριο που θα επιλέγεται κάθε φορά να βρίσκεται στην κατάλληλη θέση, να καλύπτει το  επιχειρησιακό του έργο αλλά και να έχει το λιγότερο δυνατό λειτουργικό κόστος. Υπάρχουν λοιπόν βασικά ερωτήματα που τίθενται για το δημόσιο:  

- Πώς χρησιμοποιούνται οι  δημόσιες κτιριακές εγκαταστάσεις;

- Κατά πόσο εξυπηρετούν την κάλυψη των επιχειρησιακών αναγκών του δημόσιου τομέα οι υπάρχουσες κτιριακές εγκαταστάσεις; 

- Υπάρχουν κατάλληλα μέτρα αξιολόγησης και δείκτες  αποδοτικότητας των κτιριακών εγκαταστάσεων  (KPIs) ;

Για την διαχείριση του δημόσιου κτιριακού αποθέματος πρέπει να γίνουν βασικά βήματα και μετά να προχωρήσουν τα έργα ενεργειακής αναβάθμισης και εξοικονόμησης ενέργειας.

Ας δούμε λοιπόν μερικά απο τα  διαδικαστικά εμπόδια που υπάρχουν σε έργα του Δημοσίου Τομέα:

- Οι δημόσιοι διαγωνισμοί αφορούν είτε κατασκευαστικά έργα είτε προμήθεια παγίων και όχι παροχή ενεργειακών υπηρεσιών  

- Απουσιάζει ο κεντρικός Σχεδιασμός, ο Έλεγχος και η Παρακολούθηση του συστήματος από ένα δημόσιο οργανισμό, δεδομένου ότι ο κάθε φορέας σχεδιάζει δράσεις και έργα αυτοβούλως και με διαφορετικές προτεραιότητες 

- Υπάρχουν περιορισμοί στη παροχή μακροπρόθεσμων συμβολαίων συντήρησης και ενεργειακής διαχείρισης κτιρίων

- Υπάρχουν διαφορετικοί προϋπολογισμοί (Επενδυτικός & Λειτουργικός)   αλλά και θέματα ένταξης δαπανών λόγω προβλημάτων του Δημόσιου Λογιστικού

- Υπάρχει μεγάλος αριθμός κτιρίων στα οποία το Δημόσιο είναι ενοικιαστής αλλά υπάρχουν πολλοί ιδιοκτήτες 

Οι Εταιρείες Ενεργειακών Υπηρεσιών μπορούν να καλύψουν την έλλειψη χρηματοδότησης και στο χώρο του Δημόσιου Τομέα. Η υλοποίηση έργων σε δημόσια κτίρια αποτελεί τον καλύτερο τρόπο προσέλκυσης και ενημέρωσης διαφορετικών κατηγοριών πελατών. 

Χρειάζεται όμως να γίνουν συμπληρωματικές παρεμβάσεις όπως:

- Πρότυπα & Τυποποίηση των  συμβάσεων δημόσιου τομέα 

- Δημιουργία προτύπων για τη μέτρηση και επαλήθευση της ενεργειακής απόδοσης 

- Ανάπτυξη φορέων Πιστοποίησης Ενεργειακής Απόδοσης

- Ομαδοποίηση έργων του οικιστικού  τομέα  

- Πρωτοβουλίες για την ευαισθητοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος σχετικά με την σημασία της ενεργειακής αναβάθμισης και του μοντέλου ΕΕΥ.  

- Αξιοποίηση Ευρωπαϊκών οικονομικών πόρων και εργαλείων (πχ JESSICA) για  συμμετοχή σε Εταιρείες Ειδικού Σκοπού (SPV).

Αξίζει να επισημανθεί ότι είναι υποχρέωση της χώρας μας, όλα τα νέα κτίρια που στεγάζουν υπηρεσίες του  δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα να είναι σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης από 1/1/2019.

Ολοκληρώνοντας, η αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας με αύξηση της απασχόλησης και μείωση του κόστους λειτουργίας των επιχειρήσεων αλλά και οι  ενεργειακοί στόχοι  όπως είναι η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μπορούν να επιτευχθούν.

Σημαντικό μερίδιο σε αυτή την προσπάθεια τα επόμενα χρόνια θα διεκδικήσουν τα έργα εξοικονόμησης ενέργειας και ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων και κατοικιών. Αυτή η ευκαιρία δεν πρέπει να χαθεί.