10 Πράγματα που μισώ στο Παθητικό Κτίριο

Ένα πολύ συγκροτημένο και ταυτόχρονα (για αρκετούς) ανατρεπτικό κείμενο του Βρετανού αρχιτέκτονα Elrond Burrell για τα παθητικά κτίρια, που θα πρέπει να διάβασει κάθε μηχανικός, αλλά και κάθε πολίτης.

Τα καλλιτεχνικά αρχιτεκτονικά επινοήματα των δομών των κτιρίων που διαπερνούν τους εξωτερικούς χώρους φθάνοντας στους εσωτερικούς, μόνο στιγμιαία με εξιτάρουν πια. Και το βλέπω ξεκάθαρα. Τα παθητικά κτίρια απαιτούν σχεδιασμό δίχως θερμογέφυρες, γι’ αυτό άλλωστε λειτουργούν.
Αρχιτέκτονες, χρειάζεται να γίνετε πιο δημιουργικοί στο πώς εκφράζετε τις δομές, τα κατασκευαστικά σχέδια και τις άκρες των στεγών σας, ή τις ταράτσες σας! Χρειάζεστε να κατακτήσετε την ολοκληρωμένη σχεδίαση.

2) Έμαθα να εκτιμώ και να λατρεύω το μηχανικό εξαερισμό
Ήμουν μεγάλος υποστηρικτής του «φυσικού αερισμού», που σημαίνει χειροκίνητο άνοιγμα των παραθύρων με σκοπό την πλήρη ανανέωση του εσωτερικού αέρα, υπακούοντας όμως στη βούληση και τα κέφια του καιρού. Η προσθήκη ανεμιστήρα, αεραγωγών και φίλτρων ήταν κάτι σαν αίρεση και σίγουρα θα κατανάλωνε περισσότερη ενέργεια.

Χρειάστηκε πολύ προσπάθεια για να πειστώ τελικά ότι ο μηχανικός εξαερισμός μπορούσε στην πραγματικότητα να εξοικονομήσει ενέργεια. Επιπροσθέτως, είναι πιο υγιεινός από το φυσικό αερισμό. Είχα εσφαλμένα συσχετίσει το μηχανικό εξαερισμό με τον κλιματισμό και όλα τα μειονεκτήματά του, όπως η επανακυκλοφορία του θερμαινόμενου ή ψυχόμενου αέρα. Αυτό όμως δεν έχει καμία σχέση με το παθητικό κτίριο και το μηχανικό εξαερισμό.

Στο παθητικό κτίριο, ο μηχανικός εξαερισμός παρέχει συνεχώς φρέσκο αέρα, και όχι μόνο δεν τον επανακυκλοφορεί αλλά τον φιλτράρει κιόλας. Αυτό βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα εσωτερικού αέρα. Ο μηχανικός εξαερισμός στο παθητικό κτίριο ανακτά τη θερμότητα του απαγόμενου αέρα του σπιτιού και μεταφέρει αυτή τη θερμότητα για να προθερμάνει τον εισερχόμενο ψυχρό αέρα. Αυτό εξοικονομεί ενέργεια καθώς ο κρύος εισερχόμενος αέρας θα έπρεπε να θερμανθεί ανάλογα…τα κέφια του καιρού. Έτσι έχουμε συνεχώς φρέσκο αέρα ο οποίος ικανοποιεί τα κριτήρια θερμικής άνεσης.


3) Δεν μπορώ απλώς να «τσεκάρω κουτάκια» για να παραδώσω ένα βιώσιμο κτίριο
Λατρεύω τις ταράτσες που έχουν ζωή (φυτά και χώμα) και μπορούν να προσφέρουν πολλά περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα σε ένα κτίριο, αλλά και στο γενικότερο περίγυρο. Μια «ζωντανή ταράτσα» ήταν -και κάποιες φορές είναι ακόμη- εγγύηση ενός βιώσιμου κτιρίου.

Είμαι, επίσης, θερμός υποστηρικτής της κομποστοποίησης η οποία είναι σίγουρα πολύ καλή για το περιβάλλον. Οπότε όταν περιλαμβάνονται κάδοι κομποστοποίησης στο σχεδιασμό μιας κουζίνας ενθαρρύνεται και γίνεται εύκολο για στους κατοίκους να αρχίσουν να συμμετέχουν κι αυτοί άμεσα στην οικολογική αυτή διαδικασία. Επαναλαμβάνω, σίγουρα είναι κάτι το καλό.
Αυτή η λίστα θα μπορούσε να συνεχίζεται επ αόριστο. Πάντως, εάν ένα κτίριο έχει μια ζωντανή ταράτσα, ή έστω κάποιους κάδους κομποστοποίησης, αλλά παρά όλα αυτά εξακολουθεί να είναι άβολο και είναι ένα ενεργοβόρο τέρας, είναι άραγε ένα βιώσιμο κτίριο; Θα μπορούσε ίσως να κερδίσει κάποιους πόντους για θέματα αειφορίας, αλλά δεν είναι ολοκληρωμένο σχεδιαστικά.

Για να είμαι ειλικρινής, θα έπρεπε να αναρωτηθούμε εάν ένα τέτοιου τύπου κτίριο είναι εξ αρχής αποδεκτό πια στην εποχή μας. Ανεξάρτητα από την κλιματική αλλαγή, ανεξάρτητα από την έλλειψη πόρων και ενέργειας, τα ασφαλή και αξιοπρεπώς σχεδιασμένα κτίρια δεν θα πρέπει να είναι άνετα, αλλά καταναλώνοντας την ελάχιστη δυνατή ενέργεια; Έχουμε την τεχνολογία, τη γνώση, τα υλικά και τα προσόντα. Η αρχιτεκτονική χρειάζεται να αλλάξει, διότι το να κερδίζονται απλώς κάποιοι πόντοι -σε μια αριθμημένη λίστα με παράγοντες βιωσιμότητας- δεν είναι η απάντηση. Ο τρόπος να πάμε μπροστά είναι ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός κτιρίων με προδιαγραφές Passivhaus που αποδίδει άριστη άνεση χρησιμοποιώντας μίνιμουμ ενέργεια.


4) Δεν μπορώ να Κρύψω τις Κακές Λεπτομέρειες
Ξέρετε, αυτές τις λεπτομέρειες όπου ένας σύμμικτος τοίχος έχει μεγάλη ποσότητα ξύλου στη γωνία ή γύρω από ένα άνοιγμα παραθύρου; Ή εκείνες που τροποποιήθηκαν στο εργοτάξιο και δεν μοιάζουν καθόλου με το σχέδιό σας; Όπου πολύ περισσότερος χάλυβας και σκυρόδεμα κατέληξαν εντός της ζώνης μόνωσης σε σχέση με αυτό που περιμένατε;

Ξέρετε ότι αυτό είναι μία θερμογέφυρα. Συμβάλλει στη διαφορά της απόδοσης, αυξάνει τον κίνδυνο υποβάθμισης του υλικού και σχηματισμού μούχλας. Θα μπορούσε ακόμη και να συμβάλλει σε υψηλά ποσοστά άσθματος.
Αλλά είναι ΟΚ, έτσι δεν είναι; Καλύπτει τις απαιτήσεις του οικοδομικού κανονισμού, ή έστω εγκρίνεται. Στην πραγματικότητα δεν είναι ΟΚ.

Και όταν ξεκινάτε να σχεδιάζετε και να κατασκευάζετε Παθητικά Κτίρια, σύντομα συνειδητοποιήσετε ότι δεν μπορείτε να τα κρύψετε αυτά τα πράγματα. Δεν θα τη γλιτώσετε. Ούτε στη φάση του σχεδιασμού, ούτε στη φάση της κατασκευής. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους γιατί η πιστοποίηση, σύμφωνα με το πρότυπο του Παθητικού Κτιρίου, είναι τόσο σημαντική. Διασφάλιση της ποιότητας.


5) Δεν ξελογιάζομαι από σέξυ αστραφτερά γυάλινα κτίρια
Σε ποιον δεν αρέσει ένας μοδάτος γυάλινος ουρανοξύστης εντυπωσιακού σχεδιασμού; Αποτελούμενος από φέτες, ή κύβους ή στροβιλιζόμενος έτσι ώστε να ταιριάζει στη μόδα και στη φαντασία του αρχιτέκτονα. Σε ποιον δεν αρέσουν τα αρχαιοπρεπή κτίρια γεμάτα απαστράπτοντα κρύσταλλα; Εμένα, σίγουρα, κάποτε μου άρεσαν!

Τώρα τα βλέπω σαν ενεργειακούς υπερκαταναλωτές εν δυνάμει άρρωστων κτιρίων που σπαταλούν πολύ περισσότερη ενέργεια από όση δικαιούνται ή τους είναι απαραίτητη! Κινδυνεύουν από υπερθέρμανση το καλοκαίρι, ξεπάγιασμα το χειμώνα και από το να είναι αδύνατον να παραμείνουν κατοικήσιμα σε περίπτωση διακοπής ηλεκτρικού. Ή σε περίπτωση περικοπής διαθέσιμων ενεργειακών φορτίων. Τα παρομοιάζω με το παγωμένο τσάι, για τον συμψηφισμό φτωχής αποδοτικότητας που έχουν εν σχέσει με τη διαθέσιμη τεχνολογία και την αυξημένη ενεργειακή κατανάλωσή τους.

Ας αναρωτηθούμε, γιατί αναμένουμε η μπαταρία του κινητού τηλεφώνου μας να διαρκεί όλο και περισσότερο σε κάθε παραγωγική γενιά, αλλά δεν μας νοιάζει για την ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων μας; Και εννοώ να μας νοιάζει στ’ αλήθεια, τόσο ώστε να κάνουμε κάτι επ’ αυτού. Να σχεδιάζουμε και να κατασκευάζουμε έτσι ώστε κάθε γενιά κτιρίων να αποδίδει καλύτερα. Είναι η αρχιτεκτονική ο μόνος τομέας της βιομηχανίας όπου χρησιμοποιούμε τη βέλτιστη τεχνολογία της γενιάς μας, όχι για να βελτιώσουμε την αποδοτικότητα των κτιρίων, αλλά -αντί να τα φτιάξουμε βιώσιμα και λειτουργικά- καταλήγουμε σε κτίρια που αποδίδουν χειρότερα από των προηγούμενων γενεών;
Με την τεχνική των παθητικών κτιρίων μπορούμε να κάνουμε το αντίθετο. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τρέχουσα γνώση και τεχνολογία και όλη τη σχεδιαστική μας δημιουργικότητα για να φτιάξουμε κτίρια που απαιτούν λιγότερο σχεδιασμό.


6) Έμαθα να αποδέχομαι πλέον τα κουφώματα uPVC υψηλής ενεργειακής απόδοσης
Απεχθανόμουν τα κουφώματα PVC. Συνήθως ήταν φτηνά και άσχημα, κακής αισθητικής και χαμηλής απόδοσης ενώ απαιτούνταν και συντήρηση, παρά τα όσα έλεγαν οι κατασκευαστές. Πέρα από αυτό, το PVC είναι παράγωγο πετρελαίου το οποίο είναι επιβλαβές για το περιβάλλον και τον άνθρωπο κατά τη χρήση και το τέλος του κύκλου ζωής του.

Ωστόσο, αποδέχομαι ότι τα υψηλής ποιότητας και απόδοσης κουφώματα PVC με τριπλή υάλωση προσφέρουν μια εξαιρετική σχέση κόστους-οφέλους για την εφαρμογή παθητικών κτιρίων. Θέλω να πιστεύω ότι σε αυτή την περίπτωση ο εξαερισμός σε αυτά τα κτίρια θα μπορεί να αφαιρεί τις οποιεσδήποτε τοξίνες που παράγονται από αυτά τα κουφώματα.Ας το θέσουμε απλά: προτιμώ να ζω σε ένα σπίτι με τέτοια κουφώματα παρά σε ένα σπίτι με κουφώματα κακής απόδοσης που στην τελική συμβάλλουν αρνητικά στην κλιματική αλλαγή, αφού δεν εξοικονομούν ενέργεια.


7) Γίνομαι κουραστικός όταν μιλάω για ενεργειακή απόδοση κτιρίου
Δεν το φανταζόσασταν, έτσι; Θέλω να πω, 1400 λέξεις σε άλλο ένα blog post σχετικά με το Παθητικό Κτίριο μπορεί να γίνει βαρετό! Ελπίζω ότι δεν είναι έτσι σε αυτή την περίπτωση. Και σας ευχαριστώ που διαβάσατε μέχρι εδώ! Ωστόσο, πρέπει να παραδεχτώ ότι από τότε που ξεκίνησα να ασχολούμαι με το Παθητικό Κτίριο, έχω παθιαστεί όσο ποτέ άλλοτε με την ενεργειακή απόδοση κτιρίου.

Και θα σας πω γιατί.Το Παθητικό Κτίριο επανατοποθετεί και πάλι την αρχιτεκτονική και τους αρχιτέκτονες στην αρχή και το κέντρο της διαδικασίας σχεδιασμού και υλοποίησης κτιρίων. Το Παθητικό Κτίριο έχει να κάνει με τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό. Αφορά την επανένωση όλων των διαφορετικών πτυχών του σχεδιασμού κτιρίων. Συχνά στο παρελθόν αισθανόμουν ανίσχυρος. Ως αρχιτέκτονας, συχνά είχα την αίσθηση ότι τα σχέδιά μου τα έβλεπαν ως επιπόλαια, σαν να αφορούσαν μόνο την αισθητική. Και ότι έβλεπαν την αειφορία σαν μια ευχάριστη προσθήκη. Ότι η δουλειά μου ήταν απλώς να παραδώσω τα σχέδια. Και αυτά τα σχέδια ήταν ευάλωτα σε σοβαρούς συμβιβασμούς ανά πάσα στιγμή στη φάση του σχεδιασμού ή της κατασκευής.

Το Παθητικό Κτίριο τα ακυρώνει όλα αυτά. Αισθάνομαι ότι το Παθητικό Κτίριο με ενδυναμώνει. Αισθάνομαι ότι έχω ανακτήσει τη δουλειά μου ως αρχιτέκτονας, ως αναπόσπαστο, σημαντικό μέρος της διαδικασίας σχεδιασμού και υλοποίησης.


8) Αισθάνομαι ένοχος όταν παραδίδω κτίρια που είναι «μόνο» συμβατά
Αυτό είναι το μειονέκτημα του προηγούμενου μαθήματος, αισθάνομαι ένοχος που παραδίδω κτίρια που είναι μόνο συμβατά με τον οικοδομικό κανονισμό. Ατυχώς, δεν είναι όλα τα έργα που σχεδιάζω σύμφωνα με το πρότυπο του Παθητικού Κτιρίου. Και δέχομαι ότι έτσι είναι τα πράγματα στον κλάδο αυτή τη στιγμή. Και κάνω ό,τι μπορώ για να το αλλάξω αυτό.

Δεν μπορώ να μην το σκέφτομαι όμως. Γνωρίζω ότι ένα κτίριο απλά «συμβατό» δεν θα παρέχει αυτό που υπόσχεται. Θα συμβάλλει στη διαφορά της απόδοσης. Θα συμβάλλει περισσότερο από το αναγκαίο στην κλιματική αλλαγή και πάντως όχι από κάποιο λάθος των ενοίκων του. Επίσης, γνωρίζω ότι η γνώση και εμπειρία μου σε Παθητικά Κτίρια θα συνεισφέρουν ώστε κάθε κτίριο που σχεδιάζω να έχει πολύ καλύτερη ενεργειακή απόδοση από το μέσο όρο, ανεξαρτήτως εάν αυτό είναι ή όχι ένα πιστοποιημένο Παθητικό Κτίριο.

Γνωρίζω πώς να σχεδιάζω, με τις λεπτομέρειές του, και να παραδίδω ένα κτίριο πολύ καλύτερης ενεργειακής απόδοσης, ανεξαρτήτως εάν αυτό είναι ή όχι ένα Παθητικό Κτίριο. Και το ίδιο ισχύει και για άλλους Αρχιτέκτονες-Σχεδιαστές Παθητικών Κτιρίων. Έτσι, παρά το ότι αισθάνομαι ένοχος, ξέρω ότι κάνω ό,τι μπορώ για να αλλάξω τον κόσμο προς το καλύτερο, αλλάζοντας την αρχιτεκτονική.


9) Διαφωνώ με μηχανικούς συντήρησης κτιρίων
Πρώτα πρώτα ζητώ συγγνώμη εκ των προτέρων από όποιον μηχανικό συντήρησης κτιρίων διαβάζει αυτό το άρθρο. Ζητώ συγγνώμη αν διαφώνησα μαζί σας κατά τη συνεργασία μας ή για αυτό που πρόκειται να γράψω τώρα.
Δουλεύοντας στα παθητικά κτίρια έχω αποκτήσει πολύ καλύτερη τεχνογνωσία και για τη συντήρηση του κτιρίου, από αυτή που κατέχουν οι περισσότεροι αρχιτέκτονες. Έμαθα πράγματα για τα οποία δεν είχα την παραμικρή ιδέα στο παρελθόν. Ή, τουλάχιστον, πριν απλώς κοιτούσα τους μηχανικούς συντήρησης να εργάζονται.

Και εδώ ακριβώς είναι που τίθεται το πρόβλημα και ομολογώ ότι αυτό που θα γράψω αποτελεί μια πολύ μεγάλη γενίκευση. Οι μηχανικοί των υπηρεσιών κτιρίου συχνά εργάζονται με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Αυτό είναι χωρίς καμιά αμφιβολία προϊόν της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της εργασιακής τους εμπειρίας . Ωστόσο, ο τρόπος λειτουργίας τους είναι συχνά «ο καθιερωμένος τρόπος» και βασίζεται στο πώς σχεδιάζουν μηχανολογικά, ηλεκτρικά και υδραυλικά συστήματα.

Δυστυχώς, αυτό συχνά δεν ισοδυναμεί με το σχεδιασμό ενός κτιρίου ως ένα πλήρες και ολοκληρωμένο σύστημα. Αυτό απαιτεί τη γνώση και την εμπειρία της φυσικής των κτιρίων. Και, κυρίως, αυτό απαιτεί διάθεση να σχεδιάσει κανείς με στόχο τη μείωση των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού και όχι απλά να βρει το βέλτιστο εξοπλισμό για το κτίριο, όπως συμβαίνει συνήθως. Έτσι ορισμένες φορές μπαίνω σε αντιπαράθεση με κάποιο μηχανικό συντήρησης κτιρίων πάνω σε αυτό το πρόβλημα: όταν εκείνος θέλει να κάνει τη δουλειά «ως είθισται», εγώ απαιτώ το κτίριο να λειτουργήσει σαν μια ολοκληρωμένη ενότητα, με λιγότερες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό, ένα κτίριο στο οποίο η αρχιτεκτονική θα κάνει την περισσότερη δουλειά.


10) Δεν μπορώ να κάνω πίσω. Το παθητικό σπίτι είναι πλέον το «κόκκινο χάπι»
Είναι αλήθεια. Μόλις ξεκίνησα να σχεδιάζω παθητικά κτίρια δεν μπορούσα πλέον να επιστρέψω στα παλιά δεδομένα. «Αυτή είναι η τελευταία σου ευκαιρία. Μετά από αυτό, δεν υπάρχει γυρισμός. Αν πάρεις το μπλε χάπι η ιστορία τελειώνει εδώ, ξυπνάς στο κρεβάτι σου και πιστεύεις αυτό που θέλεις να πιστεύεις. Αν πάρεις το κόκκινο χάπι μένεις στην «Ονειρούπολη» και θα σου δείξω πόσο βαθιά φτάνει η τρύπα του λαγού. Να θυμάσαι: το μόνο που προσφέρω είναι η αλήθεια, τίποτα περισσότερο.»


- Μορφέας, Μάτριξ
Από τη στιγμή που θα υπάρξει κατανόηση για τον τρόπο λειτουργίας του παθητικού κτιρίου, τα μάτια σου είναι πλέον ορθάνοιχτα και καταλαβαίνεις το λόγο που τα (μη-παθητικά) κτίρια έχουν τόσο υψηλή ενεργειακή κατανάλωση. Ξέρεις ότι η αρχιτεκτονική μπορεί να βελτιωθεί. Ξέρεις ότι δεν χρειάζεται η αρχιτεκτονική να υπερβάλλει για να συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή.

Ολοκληρώνοντας
Εδώ ολοκληρώθηκε η λίστα μου με τα « 10 πράγματα που μισώ στο παθητικό κτίριο». Σας ευχαριστώ που το διαβάσατε μέχρι τέλους. Ελπίζω να το βρήκατε αρκετά διδακτικό και ίσως και λίγο διασκεδαστικό ταυτόχρονα.
Και σας παρακαλώ να μη φοβάστε. Το να εκπαιδευθείτε και να αρχίσετε να εργάζεστε πάνω στα παθητικά κτίρια θα σας φέρνει ικανοποίηση και ενθουσιασμό. Δίνει πραγματικό νόημα στην αποστολή σας. Το παθητικό κτίριο δεν είναι μόνο για τους ειδικούς και τους ονειροπόλους. Είναι αυτό που χρειάζεται η ανθρωπότητα.

Copyright
Elrond Burrell