Πρακτικές για βιωσιμότητα και ανταγωνιστικότητα

Τα Κράτη Μέλη καλούνται να λάβουν μέτρα ώστε: (α) μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2020 όλα τα νέα κτίρια και (β) μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2018 όλα τα νέα δημόσια κτίρια, να είναι ΚσΜΕΚ. Ερωτήματα όπως «τι σημαίνει πολύ χαμηλή ποσότητα ενέργειας» και «ποιο είναι το ποσοστό της συμμετοχής ΑΠΕ στην κατανάλωση του κτιρίου», καθώς και άλλα τεχνικά ζητήματα θα πρέπει να καθοριστούν από την εθνική νομοθεσία, περιλαμβάνοντας αριθμητικούς προσδιορισμούς και δείκτες που να ανταποκρίνονται στις εθνικές, περιφερειακές ή τοπικές συνθήκες και να περιλαμβάνουν το δείκτη χρήσης πρωτογενούς ενέργειας σε kWh/m2/έτος. 

Η ενεργειακή απόδοση ενός κτιρίου προσδιορίζεται στη βάση της εκτιμούμενης ή πραγματοποιούμενης ετήσιας ενέργειας που καταναλώνει, με στόχο να καλύψει τις διαφορετικές τυπικές του χρήσεις και τις ανάγκες σε θέρμανση/ψύξη, ώστε να διατηρηθούν οι προβλεπόμενες θερμοκρασιακές συνθήκες στο κτίριο και να καλυφθούν οι ανάγκες σε ζεστό νερό. Η πιο πρόσφατη Ευρωπαϊκή Οδηγία για την Ενεργειακή Απόδοση (2012/27/ΕΕ) ορίζει ότι τα Κράτη Μέλη οφείλουν να καθορίσουν μακροχρόνια στρατηγική και μηχανισμούς για την ανακαίνιση του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος της χώρας.

Τι είναι ένα Κτίριο σχεδόν Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης

Ένα Κτίριο με σχεδόν Μηδενική Ενεργειακή Κατανάλωση (ΚσΜΕΚ) είναι κτίριο με πολύ υψηλή ενεργειακή απόδοση. Η σχεδόν μηδενική ή πολύ χαμηλή ποσότητα ενέργειας που απαιτείται για τις ενεργειακές του ανάγκες θα πρέπει να καλύπτεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές, περιλαμβανομένης αυτής που παράγεται επιτόπου ή πλησίον του κτιρίου.
Ευρωπαϊκή Οδηγία 2010/31/ΕΕ, Άρθρο 2

Η Ελλάδα έχει υιοθετήσει την Ευρωπαϊκή Οδηγία για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων με το Νόμο 4122/2013. Το Εθνικό Σχέδιο για την αύξηση των κτιρίων ΚσΜΕΚ που θα περιλαμβάνει τους αριθμητικούς προσδιορισμούς και θα επιλύει όλα τα τεχνικά ζητήματα, όπως και η εθνική στρατηγική για την ανακαίνιση του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος βρίσκονται υπό επεξεργασία από τις αρμόδιες εθνικές αρχές.

Σύμφωνα με πρόσφατες πηγές, 10 Κράτη Μέλη εχουν ήδη θεσμοθετήσει τους αριθμητικούς ορισμούς για ΚσΜΕΚ για κάποιες τυπολογίες κτιρίων. Η Εσθονία είναι το μόνο Κράτος Μέλος μέχρι στιγμής που έχει δώσει ορισμό και για ξενοδοχεία: πρωτογενής ενέργεια στα 130 kWh/m2/έτος και ποσοστό ΑΠΕ 27%. Στον πίνακα 1 παρουσιάζονται διαθέσιμες αριθμητικές τιμές από τα Κράτη Μέλη που αφορούν ανακαινισμένα κτίρια σε σύγκριση με τις αντίστοιχες τιμές για νεόδμητα κτίρια.

Ο ρόλος των ξενοδοχείων για την επίτευξη των στόχων του 2020
Ο τουρισμός ευθύνεται για το 5% των παγκόσμιων εκπομπών CO2, όπου το 2% αναλογεί στα ξενοδοχεία και σε άλλα τουριστικά καταλύματα. Σύμφωνα με έρευνες πεδίου, το κόστος ενέργειας για ξενοδοχεία που εφαρμόζουν καλές πρακτικές μειώνεται από το 6% του ετήσιου τζίρου τους, στο 2,5%.
Τα ξενοδοχεία δεν μπορούν να θεωρηθούν ως τυπικά κτίρια, καθώς το επιχειρηματικό τους μοντέλο περιλαμβάνει λειτουργίες έντασης ενέργειας άρρηκτα συνδεδεμένες με την άνεση και τις προσδοκίες των πελατών τους, άρα και σημαντικές για την ανταγωνιστικότητα και βιωσιμότητα τους.
Δεδομένα έρευνας σε Ισπανικά ξενοδοχεία, αναδεικνύουν ότι η κατανάλωση ενέργειας για πρόσθετες υπηρεσίες όπως spa, εσωτερική/ εξωτερική πισίνα κ.α., μπορεί να φτάσει ως και 35% της συνολικής ενέργειας.

Η ενεργειακή αναβάθμιση σε ξενοδοχείο σΜΕΚ μπορεί να φέρει πολλαπλά οφέλη στην επιχείρηση, όπως:

• Εξοικονόμηση ενέργειας και μείωση λειτουργικού κόστους 
• Αυξημένη αυτονομία από τους παρόχους ενέργειας
• Βελτίωση της εικόνας και των υπηρεσιών του ξενοδοχείου, αυξημένη δημοσιότητα
• Διάκριση σε μια ιδιαιτέρως ανταγωνιστική αγορά 
• Πρόσβαση σε νέο τμήμα της αγοράς, αυτό των περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων τουριστών 
• Ξεχωριστή εμπειρία διαμονής, ως προστιθέμενη αξία για τους επισκέπτες. Αυξημένη πιστότητα πελατών
• Επίτευξη στόχων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης 
• Περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική βιωσιμότητα.

Στον υπολογισμό της χρήσης πρωτογενούς ενέργειας λαμβάνονται υπόψη oι ενεργειακές ροές που αντιστοιχούν στη συνήθη χρήση του κτιρίου, όπως φαίνεται στο Σχήμα 2.

Η τυπική χρήση (θέρμανση, ψύξη, αερισμός, ζεστό νερό και φωτισμός) αναφέρεται στις τυπικές περιβαλλοντικές συνθήκες του εσωτερικού χώρου, που για ξενοδοχείο είναι οι συνθήκες άνεσης επισκεπτών και εργαζομένων, σύμφωνα με το πρότυπο EN15251:2007. Στις εγκαταστάσεις αυτές, οι τυπικές ζώνες (οι λειτουργίες φιλοξενίας) αναφέρονται σε δωμάτια,υποδοχή, γραφεία, μπαρ και εστιατόρια, χώρους συναντήσεων. Σε ένα ξενοδοχείο προσφέρονται και πρόσθετες υπηρεσίες, οι οποίες αντιστοιχούν σε μεγάλο μερίδιο της ενεργειακής τους κατανάλωσης.

Τεχνολογίες, λύσεις και πρακτικές στο δρόμο για τη σΜΕΚ
Η σύγχρονη ξενοδοχειακή επιχείρηση καλείται να ανταποκριθεί στις σημερινές προκλήσεις: μείωση λειτουργικών δαπανών και κόστους συντήρησης, ενεργειακή ασφάλεια, κανονιστικές και νομοθετικές αλλαγές, μείωση περιβαλλοντικού αποτυπώματος, αύξηση ανταγωνιστικότητας και φυσικά ικανοποίηση των προσδοκιών των πελατών. Οι κανονιστικές και νομοθετικές αλλαγές που προωθούνται προκειμένου να μειωθεί η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων, δείχνουν τον δρόμο προς τα ΚσΜΕΚ. Στην νέα Προγραμματική περίοδο 2014-2020 θα δοθεί προτεραιότητα στην ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, συνεπώς αναμένεται να παρουσιαστούν ευκαιρίες χρηματοδότησης για ξενοδόχους που ενδιαφέρονται να προβούν σε ενεργειακές αναβαθμίσεις των ξενοδοχείων τους.

Παράλληλα, ολοένα και αυξανόμενο μερίδιο της αγοράς και των πελατών εκτιμούν την εφαρμογή περιβαλλοντικών πρακτικών και ορθολογιστικής χρήσης της ενέργειας. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν πολύ λίγα παραδείγματα ξενοδοχείων στην Ευρώπη που έχουν κατορθώσει να φτάσουν υψηλούς στόχους ενεργειακής απόδοσης, γι’ αυτό και τα ξενοδοχεία που προχωρούν σε τέτοιες ανακαινίσεις θεωρούνται πρωτοπόρα, όπως το ξενοδοχείο Boutiquehotel Stadthalle.

Οι τεχνολογίες και λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν σε ένα ξενοδοχείο που στοχεύει να γίνει σΜΕΚ ταξινομούνται ως εξής:
1. Ενεργειακή διαχείριση
2. Μείωση αναγκών σε θέρμανση και ψύξη
3. Απόδοση εξοπλισμού/συσκευών
4. Απόδοση συστήματος
5. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

Οι πίνακες 2-6 ιεραρχούν τα μέτρα αυτά σύμφωνα με το ύψος της επένδυσης που απαιτείται και με την εξοικονόμηση που μπορεί να επιτευχθεί. Φυσικά το κόστος, όσο και η πιθανή εξοικονόμηση, μπορεί να διαφέρουν πολύ από κτίριο σε κτίριο, ανάλογα με τις χρήσεις, την παλαιότητα, την ποιότητα κατασκευής, τα υπάρχοντα συστήματα, τις κλιματικές συνθήκες αλλά και πολλές άλλες παραμέτρους. Η ταξινόμηση αυτή είναι ενδεικτική, η πραγματική εικόνα μπορεί να αποτυπωθεί μέσω τεχνοοικονομικής μελέτης για το συγκεκριμένο κτίριο και συνθήκες, όπως στο σχήμα 3.

Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για την αναβάθμιση ξενοδοχείων σε κτίρια σΜΕΚ
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει σήμερα αρκετές πρωτοβουλίες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη κατάλληλων μηχανισμών και την εφαρμογή πολιτικών για την προώθηση έργων ανακαινίσεων μεγάλης κλίμακας προς ΚσΜΕΚ.

Μία από αυτές είναι η πρωτοβουλία neZEH (Ξενοδοχεία σχεδόν Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης - Nearly Zero Energy Hotels), που συντονίζεται πανευρωπαϊκά από το Πολυτεχνείο Κρήτης (Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων, Σχολή Μηχανικών Περιβάλλοντος) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη. Στο neZEH συμμετέχουν 10 εταίροι, μεταξύ των οποίων ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών, το Δίκτυο ΝΕCSTouR των Περιφερειών της Ευρώπης για Αειφόρο και Ανταγωνιστικό Τουρισμό, η Ομοσπονδία των Ευρωπαϊκών Ενώσεων Θέρμανσης, Αερισμού και Κλιματισμού. Υποστηρίζει έργα ανακαίνισης μεγάλης κλίμακας σε υφιστάμενα ξενοδοχεία μέσω:

Άλλες Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες που πραγματεύονται το κρίσιμο θέμα της πολιτικής γύρω από τα ΚσΜΕΚ, είναι η Concerted Action για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων (CA) EPBD και το ENTRANZE.
Η πρωτοβουλία Concerted Action προωθεί το διάλογο και την ανταλλαγή καλών πρακτικών με στόχο τη μεταφορά και υλοποίηση της Οδηγίας 2010/31/ΕΕ (αναδιατύπωση) στο εθνικό νομικό πλαίσιο.
Η δράση ENTRANZE στόχο έχει να στηρίξει τη λήψη πολιτικών αποφάσεων γύρω από το θέμα των ΚσΜΕΚ, παρέχοντας τα απαραίτητα δεδομένα, αναλύσεις και οδηγίες και διασυνδέοντας τους εμπειρογνώμονες και επαγγελματίες στον τομέα των κτιρίων με τους εθνικούς φορείς πολιτικής.

Το παράδειγμα του ξενοδοχείου Boutiquehotel Stadthalle στην Βιέννη
Το Boutiquehotel Stadthalle είναι ξενοδοχείο 3 αστέρων στη Βιέννη και αποτελεί το πρώτο αστικό ξενοδοχείο με μηδενικό ενεργειακό ισοζύγιο. Αποτελείται από ένα παθητικό κτίριο καινούριας κατασκευής και ένα ανακαινισμένο ιστορικό κτίριο. Στο παθητικό κτίριο επιτυγχάνεται μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας και 100% κάλυψη θερμικών αναγκών με ΑΠΕ: γεωθερμία για θέρμανση και ψύξη μέσω θερμικά ενεργών δομικών στοιχείων, αλλά και για την παραγωγή ζεστού νερού, σύστημα εξαερισμού με εναλλάκτη θερμότητας και φωτοβολταϊκά πλαίσια. 

Το ανακαινισμένο κτίριο διαθέτει ηλιακό σύστημα για την παραγωγή ζεστού νερού, ενώ χρησιμοποιεί τηλεθέρμανση. Παράλληλα το ξενοδοχείο χρησιμοποιεί λάμπες χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης (90% LED, 10% λαμπτήρες εξοικονόμησης CFL) και αυτοματισμούς φωτισμού στους δημόσιους χώρους, ενώ διαθέτει Σύστημα Διαχείρισης Ενέργειας Κτιρίου (BEMS) με προγραμματιζόμενες διατάξεις ελέγχου για την παρακολούθηση και ρύθμιση της θέρμανσης, του εξαερισμού, των θερμικά ενεργών δομικών στοιχείων, της θέρμανσης του νερού, των ηλιακών θερμικών πλαισίων και της αντλίας θερμότητας.

Σήμερα, το ξενοδοχείο Boutiquehotel Stadthalle αποτελεί πρότυπο ενεργειακό κτίριο. Βασικός παράγοντας επιτυχίας αποτέλεσε η επιμονή και η απόλυτη δέσμευση της ιδιοκτήτριας του ξενοδοχείου στο όραμα για το περιβάλλον.
Μετά την αναβάθμιση, το ξενοδοχείο απολαμβάνει πολλαπλά οφέλη, όπως μειωμένο κόστος λειτουργίας, αυξημένη αυτονομία από τους προμηθευτές καυσίμων (δεν χρησιμοποιεί ορυκτά καύσιμα), αυξημένη δημοσιότητα και φήμη, πρόσβαση σε νέο τμήμα της αγοράς (αυτό των περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων πελατών, άτομα και εταιρείες). Σημαντικό είναι ότι, ενώ οι τιμές των δωματίων αυξήθηκαν μετά την ανακαίνιση, το ξενοδοχείο διατηρεί σταθερά υψηλό ποσοστό πληρότητας και αυξημένη πιστότητα πελατών, ενώ παράλληλα αύξησε τις προσφερόμενες θέσεις εργασίας. 

 
Η ιδιοκτήτρια δηλώνει πολύ ευχαριστημένη από την επένδυσή της: «Η ανακαίνιση είναι η καλύτερη ιδέα που θα μπορούσα ποτέ να έχω! Είναι μικρό ξενοδοχείο, σε άσχημο δρόμο, αλλά τώρα όλοι στην Αυστρία μας γνωρίζουν! Η προσήλωση στο όραμα για μηδενικό ενεργειακό ισοζύγιο, οδήγησε σε ολοσέλιδο άρθρο στους Financial Times και τετρασέλιδο ρεπορτάζ στο National Geographic, που φυσικά μας χάρισαν αναπάντεχα μεγάλη (δωρεάν) δημοσιότητα».

Συμπεράσματα
Ο τομέας του τουρισμού στη χώρα μας, αποτελεί ισχυρό πυλώνα της οικονομίας και η ανταγωνιστικότητα και βιωσιμότητα των ελληνικών ξενοδοχειακών επιχειρήσεων είναι θεμελιώδους σημασίας.
Η ενεργειακή αναβάθμιση των κτιριακών εγκαταστάσεων των ξενοδοχείων μπορεί να συμβάλει στους εθνικούς στόχους του 2020 για την ενεργειακή απόδοση, τη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, συμβάλλοντας παράλληλα στην μείωση των λειτουργικών εξόδων των ξενοδοχειακών μονάδων, και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους.
Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, όπως η πρωτοβουλία neZEH, μπορούν να στηρίξουν τους ξενοδόχους στις αποφάσεις τους για ενεργειακές ανακαινίσεις μεγάλης κλίμακας, ενώ η νέα προγραμματική περίοδος 2014-2020 αναμένεται να προσφέρει σημαντικά κίνητρα στην κατεύθυνση αυτή.

Πηγές
Οδηγία 2012/27/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2012 για την ενεργειακή απόδοση, την τροποποίηση των οδηγιών 2009/125/ΕΚ και 2010/30/ΕΕ και την κατάργηση των οδηγιών 2004/8/ΕΚ και 2006/32/ΕΚ.
Οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβούλιου της 19ης Μαΐου 2010 για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (αναδιατύπωση).
Νόμος 4122/2013 της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων – Εναρμόνιση με την Οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις.
Concerted Action-Energy Performance of Buildings. 2013. Implementing the Energy Performance of Buildings Directive (Featuring country reports 2012). CA EPBD publications.
ENTRAΝZE.www.entranze.eu.
European Commission. 2013. Report from the Commission to the European Parliament and the Council: Progress by Member States towards Nearly Zero-Energy Buildings, COM(2013) 483 final/2
Hotel Energy Solutions. 2011. Key energy efficiency technologies database for SME Hotels. Hotel Energy Solutions project publications.
Hotel Energy Solutions. 2011. Key renewable energy solutions for SME Hotels. Hotel Energy Solutions project publications.
Karagiorgas, M., Tsoutsos, T., Drosou, V., Pouffary, S., Pagano, T., Lopez Lara, G., Melim Mendes, J.M., 2006. ΗOTRES: Renewable energies in the hotels. An extensive technical support for the hotel industry. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 10(3), 198-224.
Kurnitski, J., Buso, T., Corgnati, S.P., Derjanecz, A. and A. Litiu. 2014. nZEB Definitions in Europe, REHVA Journal 02/2014.
Nearly Zero Energy Hotels.www.nezeh.eu/home/index.html.
Nearly Zero Energy Hotels. 2013. List and classification of the appropriate technologies and solutions available for SME hotels. neZEH project publications.
Nearly Zero Energy Hotels. 2014. Showcasing material presenting successful cases of neZEH and their experience. neZEH project publications.
Tsoutsos, T., Tournaki, S., Avellaner de Santos, C., and R. Vercellotti. 2013a. Nearly Zero Energy Buildings. Application in Mediterranean hotels. Energy Procedia, 42, 230-238.
Tsoutsos, T., Tournaki, S., Urosevic, Z., Derjanecz, A., Nunez, C., Pouffary, S., Morell, R., Claridge, N., Mauro, S., Rata, C., Biscan, M. 2013b. Nearly Zero Energy Hotels - neZEH, AIVC conference, Energy conservation technologies for mitigation and adaptation in the built environment: the role of ventilation strategies and smart materials, 25-26 September 2013, Greece.

Σημαντική επισήμανση
Το άρθρο αυτό υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του προγράμματος Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη. Την αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο του φέρουν οι συγγραφείς του. Οι απόψεις που εκφράζονται στην παρούσα έκδοση δεν απηχούν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Εκτελεστικός Οργανισμός για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (EASME) και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν φέρουν ευθύνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που περιέχονται στο παρόν.

Άρθρο των Σταυρούλας Toυρνάκη, Μαρίας Φράγκου, Θεοχάρη Τσούτσου
Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων, Σχολή Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πολυτεχνείο Κρήτης