10 πράγματα που αγαπώ να μισώ στο Παθητικό Κτίριο

Μέσα σε μερικές γραμμές, ο διάσημος αρχιτέκτονας Elrond Burrell εξηγεί τα στοιχεία που μισεί επειδή τον έκαναν να… λατρέψει το παθητικό κτίριο! Ένα πολύ συγκροτημένο και ταυτόχρονα (για αρκετούς) ανατρεπτικό κείμενο του Βρετανού αρχιτέκτονα για τα παθητικά κτίρια, που θα πρέπει να διαβάσει κάθε μηχανικός, αλλά και κάθε πολίτης που ενδιαφέρεται να μάθει τις τεχνικές μείωσης της ενεργειακής κατανάλωσης του σπιτιού του, ή τις τεχνικές που θα αποτρέψουν τη σπατάλη στη μελλοντική κατασκευή. Δίνει τη δική του οπτική, ως ειδικός που ασχολείται χρόνια με το αντικείμενο, και παραθέτει έναν-έναν τους λόγους για τους οποίους τα Παθητικά Κτίρια δεν είναι πλέον επιλογή, αλλά μονόδρομος!

1) Βλέπω παντού θερμογέφυρες  
Κάποτε απολάμβανα να βλέπω κεκλιμένα άκρα να προεξέχουν γύρω από ένα σπίτι. Θαύμαζα ξύλινες και ατσάλινες δοκούς που προεκτείνονταν απαλά πέρα από τους εξωτερικούς τοίχους ή άστραφταν από το πάτωμα ως την οροφή.
Όχι πια! Τώρα διακρίνω μόνο τις θερμογέφυρες, την επακόλουθη απώλεια θερμότητας, το ρίσκο του υποβιβασμού των υλικών και τους κινδύνους παρουσίας μούχλας, που όλα αυτά δημιουργούν.

Τα καλλιτεχνικά αρχιτεκτονικά επινοήματα των δομών των κτιρίων που διαπερνούν τους εξωτερικούς χώρους φθάνοντας στους εσωτερικούς, μόνο στιγμιαία με εξιτάρουν πια. Και το βλέπω ξεκάθαρα. Τα παθητικά κτίρια απαιτούν σχεδιασμό δίχως θερμογέφυρες, γι’ αυτό άλλωστε λειτουργούν.
Αρχιτέκτονες, χρειάζεται να γίνετε πιο δημιουργικοί στο πώς εκφράζετε τις δομές, τα κατασκευαστικά σχέδια και τις άκρες των στεγών σας ή τις ταράτσες σας! Χρειάζεται να κατακτήσετε την ολοκληρωμένη σχεδίαση.

2) Έμαθα να εκτιμώ το μηχανικό εξαερισμό
Ήμουν μεγάλος υποστηρικτής του «φυσικού αερισμού», που σημαίνει χειροκίνητο άνοιγμα των παραθύρων με σκοπό την πλήρη ανανέωση του εσωτερικού αέρα, υπακούοντας όμως στη βούληση και τα κέφια του καιρού. Η προσθήκη ανεμιστήρα, αεραγωγών και φίλτρων ήταν κάτι σαν αίρεση και σίγουρα θα κατανάλωνε περισσότερη ενέργεια. Χρειάστηκε πολλή προσπάθεια για να πειστώ τελικά ότι ο μηχανικός εξαερισμός μπορούσε στην πραγματικότητα να εξοικονομήσει ενέργεια. Επιπροσθέτως, είναι πιο υγιεινός από το φυσικό αερισμό. Είχα εσφαλμένα συσχετίσει το μηχανικό εξαερισμό με τον κλιματισμό και όλα τα μειονεκτήματά του, όπως η επανακυκλοφορία του θερμαινόμενου ή ψυχόμενου αέρα. Αυτό όμως δεν έχει καμία σχέση με το παθητικό κτίριο και το μηχανικό εξαερισμό.

Στο παθητικό κτίριο, ο μηχανικός εξαερισμός παρέχει συνεχώς φρέσκο αέρα, και όχι μόνο δεν τον επανακυκλοφορεί, αλλά τον φιλτράρει κιόλας. Αυτό βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα του εσωτερικού αέρα. Ο μηχανικός εξαερισμός στο παθητικό κτίριο ανακτά τη θερμότητα του απαγόμενου αέρα του σπιτιού και μεταφέρει αυτή τη θερμότητα για να προθερμάνει τον εισερχόμενο ψυχρό αέρα. Αυτό εξοικονομεί ενέργεια καθώς ο κρύος εισερχόμενος αέρας θα έπρεπε να θερμανθεί ανάλογα με… τα κέφια του καιρού. Έτσι έχουμε συνεχώς φρέσκο αέρα ο οποίος ικανοποιεί τα κριτήρια θερμικής άνεσης.

3) Δεν μπορώ να παραδώσω ένα βιώσιμο κτίριο βάζοντας… κουτάκια
Λατρεύω τις ταράτσες που έχουν ζωή (φυτά και χώμα) και μπορούν να προσφέρουν πολλά περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα σε ένα κτίριο, αλλά και στο γενικότερο περίγυρο. Μια «ζωντανή ταράτσα» ήταν -και κάποιες φορές είναι ακόμη- εγγύηση ενός βιώσιμου κτιρίου. Είμαι, επίσης, θερμός υποστηρικτής της κομποστοποίησης, η οποία είναι σίγουρα πολύ καλή για το περιβάλλον. Οπότε όταν περιλαμβάνονται κάδοι κομποστοποίησης στο σχεδιασμό μιας κουζίνας ενθαρρύνεται και γίνεται εύκολο για στους κατοίκους να αρχίσουν να συμμετέχουν κι αυτοί άμεσα στην οικολογική αυτή διαδικασία. Επαναλαμβάνω, σίγουρα είναι κάτι καλό.

Αυτή η λίστα θα μπορούσε να συνεχίζεται επ αόριστον. Πάντως, εάν ένα κτίριο έχει μια ζωντανή ταράτσα, ή έστω κάποιους κάδους κομποστοποίησης, αλλά παρά όλα αυτά εξακολουθεί να είναι ενεργοβόρο, πρόκειται άραγε για ένα βιώσιμο κτίριο; Θα μπορούσε ίσως να κερδίσει κάποιους πόντους σε θέματα αειφορίας, αλλά δεν θα είναι ολοκληρωμένο σχεδιαστικά.

Για να είμαι ειλικρινής, θα έπρεπε να αναρωτηθούμε εάν ένα τέτοιου τύπου κτίριο είναι εξαρχής αποδεκτό πια στην εποχή μας. Ανεξάρτητα από την κλιματική αλλαγή, ανεξάρτητα από την έλλειψη πόρων και ενέργειας, τα ασφαλή και αξιοπρεπώς σχεδιασμένα κτίρια δεν οφείλουν να είναι άνετα, καταναλώνοντας την ελάχιστη δυνατή ενέργεια; Έχουμε την τεχνολογία, τη γνώση, τα υλικά, τα προσόντα. Αυτό που χρειάζεται να αλλάξει είναι η αρχιτεκτονική, διότι το να κερδίζονται απλώς κάποιοι πόντοι -σε μια αριθμημένη λίστα με παράγοντες βιωσιμότητας- δεν είναι η απάντηση. Ο τρόπος να πάμε μπροστά είναι ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός κτιρίων με προδιαγραφές Passivhaus που αποδίδει άριστη άνεση χρησιμοποιώντας μίνιμουμ ενέργεια.

4) Δεν μπορώ να κρύψω τις κακές λεπτομέρειες
Τι γίνεται όταν ένας σύμμικτος τοίχος έχει μεγάλη ποσότητα ξύλου στη γωνία ή γύρω από ένα άνοιγμα παραθύρου; Ή όταν οι λεπτομέρειες του σχεδίου που τροποποιήθηκαν στο εργοτάξιο δεν μοιάζουν καθόλου με αυτό που είχατε στο μυαλό σας; Όπου πολύ περισσότερος χάλυβας και σκυρόδεμα σε σχέση με αυτό που περιμένατε κατέληξαν εντός της ζώνης μόνωσης.

Πρόκειται βέβαια για μία θερμογέφυρα, η οποία συμβάλλει στη διαφορά της απόδοσης, αυξάνει τον κίνδυνο υποβάθμισης του υλικού και σχηματισμού μούχλας. Θα μπορούσε ακόμη να συμβάλλει και στα υψηλά ποσοστά άσθματος. Οι περισσότεροι θα πουν ότι δεν πειράζει και τόσο πολύ, έτσι δεν είναι; Καλύπτει τις απαιτήσεις του οικοδομικού κανονισμού, ή έστω εγκρίνεται. Στην πραγματικότητα, πειράζει ακόμα περισσότερο.

Όταν ξεκινάτε να σχεδιάζετε και να κατασκευάζετε Παθητικά Κτίρια, σύντομα συνειδητοποιείτε ότι τέτοια πράγματα δεν μπορούν να κρυφτούν. Δεν θα τα γλιτώσετε, ούτε στη φάση του σχεδιασμού, ούτε στη φάση της κατασκευής. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους γιατί η πιστοποίηση, σύμφωνα με το πρότυπο του Παθητικού Κτιρίου, είναι τόσο σημαντική: διασφάλιση της ποιότητας.

5) Δεν ξελογιάζομαι από σέξι, αστραφτερά γυάλινα κτίρια
Σε ποιον δεν αρέσει ένας μοντέρνος γυάλινος ουρανοξύστης εντυπωσιακού σχεδιασμού; Αποτελούμενος από φέτες, ή κύβους ή στροβιλιζόμενος έτσι ώστε να ταιριάζει στη μόδα και στη φαντασία του αρχιτέκτονα. Σε ποιον δεν αρέσουν τα αρχαιοπρεπή κτίρια γεμάτα απαστράπτοντα κρύσταλλα; Εμένα, σίγουρα, κάποτε μου άρεσαν!

Τώρα τα βλέπω σαν ενεργειακούς υπερκαταναλωτές εν δυνάμει άρρωστων κτιρίων που σπαταλούν πολύ περισσότερη ενέργεια από όση δικαιούνται ή τους είναι απαραίτητη! Κινδυνεύουν από υπερθέρμανση το καλοκαίρι, ξεπάγιασμα το χειμώνα και από την πιθανότητα να μην είναι κατοικήσιμα σε περίπτωση διακοπής ηλεκτρικού, ή περικοπής διαθέσιμων ενεργειακών φορτίων. Τα παρομοιάζω με το παγωμένο τσάι, για τον συμψηφισμό της φτωχής αποδοτικότητας που έχουν εν σχέσει με τη διαθέσιμη τεχνολογία και την αυξημένη ενεργειακή κατανάλωσή τους.

Ας αναρωτηθούμε, γιατί αναμένουμε η μπαταρία του κινητού τηλεφώνου μας να διαρκεί όλο και περισσότερο σε κάθε παραγωγική γενιά, αλλά δεν μας νοιάζει για την ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων μας; Και εννοώ να μας νοιάζει στ’ αλήθεια, τόσο ώστε να κάνουμε κάτι επ’ αυτού. Να σχεδιάζουμε και να κατασκευάζουμε έτσι ώστε κάθε γενιά κτιρίων να αποδίδει καλύτερα. Η αρχιτεκτονική είναι ο μόνος τομέας της βιομηχανίας όπου χρησιμοποιούμε τη βέλτιστη τεχνολογία της γενιάς μας, όχι για να βελτιώσουμε την αποδοτικότητα των κτιρίων, αλλά -αντί να τα φτιάξουμε βιώσιμα και λειτουργικά- καταλήγουμε σε κτίρια που αποδίδουν χειρότερα από των προηγούμενων γενεών.
Με την τεχνική των παθητικών κτιρίων μπορούμε να κάνουμε το αντίθετο. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τρέχουσα γνώση και τεχνολογία και όλη τη σχεδιαστική μας δημιουργικότητα για να φτιάξουμε κτίρια λιγότερων απαιτήσεων σε χρόνο και ενέργεια.

6) Έμαθα να αποδέχομαι τα κουφώματα uPVC υψηλής απόδοσης
Απεχθανόμουν τα κουφώματα PVC. Συνήθως ήταν φτηνά και άσχημα, κακής αισθητικής και χαμηλής απόδοσης ενώ απαιτούσαν και συντήρηση, παρά τα όσα έλεγαν οι κατασκευαστές. Πέρα από αυτό, το PVC είναι παράγωγο πετρελαίου το οποίο είναι επιβλαβές για το περιβάλλον και τον άνθρωπο κατά τη χρήση και το τέλος του κύκλου ζωής του.

Ωστόσο, αποδέχομαι ότι τα υψηλής ποιότητας και απόδοσης κουφώματα PVC με τριπλή υάλωση προσφέρουν μια εξαιρετική σχέση κόστους-οφέλους στα παθητικά κτίρια. Θέλω να πιστεύω ότι σε αυτή την περίπτωση ο εξαερισμός σε αυτά τα κτίρια θα μπορεί να αφαιρεί τις οποιεσδήποτε τοξίνες που παράγονται από αυτά τα κουφώματα. Ας το θέσουμε απλά: προτιμώ να ζω σε ένα σπίτι με τέτοια κουφώματα παρά σε ένα σπίτι με κουφώματα κακής απόδοσης που στην τελική συμβάλλουν αρνητικά στην κλιματική αλλαγή, αφού δεν εξοικονομούν ενέργεια.

7) Γίνομαι κουραστικός όταν μιλάω για ενεργειακή απόδοση κτιρίου
Πρέπει να παραδεχτώ ότι από τότε που ξεκίνησα να ασχολούμαι με το Παθητικό Κτίριο, έχω παθιαστεί όσο ποτέ άλλοτε με την ενεργειακή απόδοση κτιρίου. Και θα σας πω γιατί. Το Παθητικό Κτίριο επανατοποθετεί και πάλι την αρχιτεκτονική και τους αρχιτέκτονες στην αρχή και το κέντρο της διαδικασίας σχεδιασμού και υλοποίησης κτιρίων. Το Παθητικό Κτίριο έχει να κάνει με τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό. Αφορά την επανένωση όλων των διαφορετικών πτυχών του σχεδιασμού κτιρίων. Στο παρελθόν αισθανόμουν ανίσχυρος. Ως αρχιτέκτονας, συχνά είχα την αίσθηση ότι τα σχέδιά μου τα έβλεπαν ως επιπόλαια, σαν να αφορούσαν μόνο την αισθητική. Και ότι έβλεπαν την αειφορία σαν μια ευχάριστη προσθήκη. Ότι η δουλειά μου ήταν απλώς να παραδώσω τα σχέδια. Και αυτά τα σχέδια ήταν ευάλωτα ανά πάσα στιγμή σε σοβαρούς συμβιβασμούς στη φάση του σχεδιασμού ή της κατασκευής.
Το Παθητικό Κτίριο τα ακυρώνει όλα αυτά. Αισθάνομαι ότι έχω ανακτήσει τη δουλειά μου ως αρχιτέκτονας, ως αναπόσπαστο, σημαντικό μέρος της διαδικασίας σχεδιασμού και υλοποίησης.


8) Αισθάνομαι ένοχος όταν παραδίδω κτίρια που είναι απλώς συμβατά
Αισθάνομαι ένοχος που παραδίδω κτίρια που είναι συμβατά μόνο με τον οικοδομικό κανονισμό. Ατυχώς, δεν είναι όλα τα έργα που σχεδιάζω σύμφωνα με το πρότυπο του Παθητικού Κτιρίου. Δέχομαι ότι έτσι είναι τα πράγματα στον κλάδο αυτή τη στιγμή και κάνω ό,τι μπορώ για να το αλλάξω.
Δεν μπορώ να μην το σκέφτομαι όμως. Γνωρίζω ότι ένα κτίριο απλά «συμβατό» δεν θα παρέχει αυτό που υπόσχεται. Θα συμβάλλει στη διαφορά της απόδοσης. Θα συμβάλλει περισσότερο στην κλιματική αλλαγή και όχι από κάποιο λάθος των ενοίκων του. Επίσης, γνωρίζω ότι η γνώση και εμπειρία μου σε Παθητικά Κτίρια θα συνεισφέρουν ώστε κάθε κτίριο που σχεδιάζω να έχει πολύ καλύτερη ενεργειακή απόδοση από το μέσο όρο, ανεξαρτήτως εάν αυτό είναι ή όχι ένα πιστοποιημένο Παθητικό Κτίριο. Και το ίδιο ισχύει και για άλλους Αρχιτέκτονες-Σχεδιαστές Παθητικών Κτιρίων. Έτσι, παρά το ότι αισθάνομαι ένοχος, ξέρω πως κάνω ό,τι μπορώ για να αλλάξω τον κόσμο προς το καλύτερο, αλλάζοντας την αρχιτεκτονική.

9) Διαφωνώ με μηχανικούς συντήρησης κτιρίων
Πρώτα από όλα ζητώ συγγνώμη εκ των προτέρων από όποιον μηχανικό συντήρησης κτιρίων διαβάζει αυτό το άρθρο. Δουλεύοντας στα παθητικά κτίρια έχω αποκτήσει πολύ καλύτερη τεχνογνωσία και για τη συντήρηση του κτιρίου, από αυτή που κατέχουν οι περισσότεροι αρχιτέκτονες. Έμαθα πράγματα για τα οποία δεν είχα την παραμικρή ιδέα στο παρελθόν, όταν απλώς κοιτούσα τους μηχανικούς συντήρησης να εργάζονται.

Και εδώ ακριβώς είναι που τίθεται το πρόβλημα και ομολογώ ότι αυτό που θα γράψω αποτελεί μια πολύ μεγάλη γενίκευση. Οι μηχανικοί των υπηρεσιών κτιρίου συχνά εργάζονται με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Αυτό είναι χωρίς καμιά αμφιβολία προϊόν της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της εργασιακής τους εμπειρίας . Ωστόσο, ο τρόπος λειτουργίας τους είναι συχνά «ο καθιερωμένος τρόπος» και βασίζεται στο πώς σχεδιάζουν μηχανολογικά, ηλεκτρικά και υδραυλικά συστήματα.

Δυστυχώς, αυτό συχνά δεν ισοδυναμεί με το σχεδιασμό ενός κτιρίου ως ένα πλήρες και ολοκληρωμένο σύστημα. Αυτό απαιτεί τη γνώση και την εμπειρία της φυσικής των κτιρίων, αλλά, κυρίως, τη διάθεση να σχεδιάσει κανείς με στόχο τη μείωση των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού και όχι απλά να βρει το βέλτιστο εξοπλισμό για το κτίριο, όπως συμβαίνει συνήθως. Έτσι ορισμένες φορές μπαίνω σε αντιπαράθεση με κάποιο μηχανικό συντήρησης κτιρίων: όταν εκείνος θέλει να κάνει τη δουλειά «ως είθισται», εγώ απαιτώ το κτίριο να λειτουργήσει σαν μια ολοκληρωμένη ενότητα, με λιγότερες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό, ένα κτίριο στο οποίο η αρχιτεκτονική θα κάνει την περισσότερη δουλειά.


10) Δεν μπορώ να κάνω πίσω. Το παθητικό σπίτι είναι πλέον το «κόκκινο χάπι»
Είναι αλήθεια. Μόλις ξεκίνησα να σχεδιάζω παθητικά κτίρια δεν μπορούσα πλέον να επιστρέψω στα παλιά δεδομένα. «Αυτή είναι η τελευταία σου ευκαιρία. Μετά από αυτό, δεν υπάρχει γυρισμός. Αν πάρεις το μπλε χάπι η ιστορία τελειώνει εδώ, ξυπνάς στο κρεβάτι σου και πιστεύεις αυτό που θέλεις να πιστεύεις. Αν πάρεις το κόκκινο χάπι μένεις στην «Ονειρούπολη» και θα σου δείξω πόσο βαθιά φτάνει η τρύπα του λαγού. Να θυμάσαι: το μόνο που προσφέρω είναι η αλήθεια, τίποτα περισσότερο» - Μορφέας, Μάτριξ.
Από τη στιγμή που θα υπάρξει κατανόηση για τον τρόπο λειτουργίας του παθητικού κτιρίου, τα μάτια σου είναι πλέον ορθάνοιχτα και καταλαβαίνεις το λόγο που τα (μη-παθητικά) κτίρια έχουν τόσο υψηλή ενεργειακή κατανάλωση. Ξέρεις ότι η αρχιτεκτονική μπορεί να βελτιωθεί. Ξέρεις ότι δεν χρειάζεται η αρχιτεκτονική να υπερβάλλει για να συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή.

Ολοκληρώνοντας
Εδώ ολοκληρώθηκε η λίστα μου με τα «10 πράγματα που μισώ στο παθητικό κτίριο». Σας ευχαριστώ που το διαβάσατε μέχρι τέλους. Ελπίζω να το βρήκατε αρκετά διδακτικό και ίσως και λίγο διασκεδαστικό ταυτόχρονα.
Και σας παρακαλώ να μη φοβάστε. Το να εκπαιδευθείτε και να αρχίσετε να εργάζεστε πάνω στα παθητικά κτίρια θα σας φέρνει ικανοποίηση και ενθουσιασμό. Δίνει πραγματικό νόημα στην αποστολή σας. Το παθητικό κτίριο δεν είναι μόνο για τους ειδικούς και τους ονειροπόλους. Είναι αυτό που χρειάζεται η ανθρωπότητα.

Άρθρο του αρχιτέκτονα Elrond Burrell, www.elrondburrell.com

Για τη μετάφραση: www.eipak.org