Παθητικά κτίρια = Eνεργειακή λύση

Παθητικό ονομάζεται το κτίριο που έχει σχεδιαστεί ή βελτιωθεί με τη σχεδιαστική φιλοσοφία της εξοικονόμησης ενέργειας, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιεί έως και 90% λιγότερη ενέργεια για θέρμανση και ψύξη από τα συμβατικά κτίρια.

Τα χρόνια του φτηνού πετρελαίου και της φτηνής ηλεκτρικής ενέργειας, ίσως κανέναν δεν ένοιαζε και πολύ τι καταναλώνει για να ζεσταθεί και να δροσιστεί στο σπίτι και το γραφείο του, πόσο ζεστό νερό ξοδεύει και πως το ζεσταίνει αυτό.

Ώσπου χρειάστηκαν κάποιες πετρελαϊκές κρίσεις, η κλιματική αλλαγή, οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οικονομική κρίση και τα σκληρά οικονομικά μέτρα για να καταλάβουμε ότι άλλαξαν όλα! Έρευνες που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια έδειξαν ότι το 40% της ενέργειας που καταναλώνεται στην Ε.Ε., προέρχεται από τα 160 εκατομμύρια κτίριά της. Τα 2/3 της ενέργειας που καταναλώνουν τα κτίρια χρησιμοποιείται για την ψύξη και τη θέρμανσή τους, ενώ 270 δις ευρώ είναι το ποσό που κοστίζει στην Ε.Ε. η έλλειψη ενεργειακής απόδοσης στα κτίρια κάθε χρόνο!

Ενεργειακή φτώχια: μια νέα πραγματικότητα

Πρόσφατη έρευνα που διενεργήθηκε το 2012 από το Πανεπιστήμιο Αθηνών καταδεικνύει ότι το 62,4% του δείγματος που μελετήθηκε πλήττεται από ενεργειακή φτώχεια, μία νέα πραγματικότητα για την Ελλάδα. Και τι συνιστά ενεργειακή φτώχεια; Όταν ένα νοικοκυριό δαπανά περισσότερο από το 10% του ετήσιου οικογενειακού εισοδήματός του για τις δαπάνες των ενεργειακών αναγκών του. Ποιοι είναι οι παράγοντες που προκαλούν την ενεργειακή φτώχεια;

Το χαμηλό εισόδημα, οι υψηλές τιμές πετρελαίου, ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, καθώς και αναποτελεσματική ενεργειακή απόδοση των κτηρίων.

Η λύση στην ενεργειακή φτώχια

Δεδομένης της κατάστασης ότι στην Ελλάδα τα κτίρια μοιάζουν με ενεργειακά σουρωτήρια, με αποτέλεσμα να απαιτούνται μεγάλες ποσότητες για θέρμανση και ψύξη, εμείς γιατί πασχίζουμε απλά να τους βάζουμε (όσοι αντέχουν οικονομικά) διαφορετικές πηγές ενέργειας, αφού αυτά δε μπορούν να την αξιοποιήσουν αποδοτικά; Είναι δεδομένο ότι, μεταξύ των 274.000 κτιρίων ή διαμερισμάτων που έλαβαν Πιστοποιητικό Ενεργειακής Επιθεώρησης στη διετία 2011-2013, τα 160.000 ανήκουν στις ενεργειακές κατηγορίες Ε, Ζ, Η (πολύ μεγάλη ενεργειακή σπατάλη). Επομένως, η απάντηση είναι ότι θα πρέπει η ελληνική κοινωνία να στοχεύσει το συντομότερο δυνατόν και με γρήγορους ρυθμούς στην αναβάθμιση, όχι μόνο του εξοπλισμού θέρμανσης / ψύξης των κτιρίων, αλλά κυρίως στη συνολική ενεργειακή αποδοτικότητά τους, δηλαδή, να κλείσει τις τρύπες από το σουρωτήρι. Επομένως, αντί να δίνονται τα διάφορα επιδόματα για να πεταχτεί ξανά πακτωλός χρημάτων από τα παράθυρα και τις χαραμάδες του σπιτιού μας, πιο συνετό θα ήταν να δίνονταν με την ίδια ταχύτητα, και όχι με αυτή του «Εξοικονομώ Κατ’ Οίκον» τα αναγκαία χρήματα για την αναβάθμιση της θερμομόνωσης του κελύφους, των κουφωμάτων, κλπ. Επομένως, η στρατηγική θα πρέπει να είναι ενίσχυση των δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας, με άμεση στόχευση στην ενημέρωση του κοινού και την ανάπτυξη μίας νέας κουλτούρας.

Το θεσμικό πλαίσιο

Στην συγκεκριμένη κατεύθυνση βοηθάει το γεγονός ότι η χώρα μας, όπως και τα άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε., πρέπει μέχρι το 2020 να προσαρμόσει το θεσμικό της πλαίσιο, έτσι ώστε όλα τα νέα κτίρια να έχουν σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση.

Πρόκειται για την ευρωπαϊκή οδηγία 31/2010, σύμφωνα με την οποία πρέπει να αλλάξει και ο ελληνικός Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ), λαμβάνοντας υπόψη και τις επιταγές του κανονισμού 244/2012 και αναμένοντας τη νομοθετική ρύθμιση για τον ποσοτικό και ποιοτικό ορισμό του Ελληνικού Κτιρίου Σχεδόν Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης.

Παθητικό κτίριο: Ο σίγουρος δρόμος οικονομίας

Δεδομένου ότι το 72% της καταναλισκόμενης ενέργειας μέσα σε ένα σπίτι σπαταλιέται για την θέρμανση του, την ψύξη του και το ζεστό νερό χρήσης, είναι προφανές ότι η δραστική μείωση αυτού το ποσοστού με πρακτικές ενεργειακής αναβάθμισης του κτιρίου αποτελεί τον μόνο και σίγουρο δρόμο οικονομίας στην ενέργεια.

Και πρακτικές τέτοιες και τεχνογνωσία υπάρχει σήμερα άπλετη, κυρίως μέσα από την εφαρμογή της μεθοδολογίας των παθητικών κτιρίων. Το Παθητικό Κτίριο (Passive House) επιτυγχάνει πολύ μεγάλη μείωση στην κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση και ψύξη. Η ποιότητα του εσωτερικού αέρα και η ευχάριστη και άνετη σταθερή εσωτερική θερμοκρασία είναι τα πλεονεκτήματα που το χαρακτηρίζουν.

Το Παθητικό Κτίριο δεν είναι ένα εμπορικό σήμα, αλλά μια σχεδιαστική φιλοσοφία που είναι ανοικτή σε όλους και αυτό έχει αποδειχθεί στην πράξη. Ως εκ τούτου, το είναι κάτι περισσότερο από «απλώς» ένα ενεργειακά αποδοτικό κτίριο. Τα κτίρια θερμαίνονται παθητικά, δηλαδή κάνουν αποτελεσματική χρήση του ήλιου, των εσωτερικών πηγών θερμότητας και της ανάκτησης θερμότητας, με αποτέλεσμα τα συμβατικά συστήματα θέρμανσης να μην είναι απαραίτητα ακόμη και τις πιο κρύες ημέρες του χειμώνα.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το Παθητικό Κτίριο χρησιμοποιεί παθητικές τεχνικές ψύξης, όπως είναι ο σωστός σχεδιασμός σκίασης και νυχτερινού φυσικού αερισμού, προκειμένου να διατηρείται δροσερό. Σε κάθε περίπτωση, τα εξαιρετικής ποιότητας και τεχνολογίας υλικά και ο προσεκτικός σχεδιασμός εγγυώνται ότι οι θερμοκρασίες παραμένουν όλο το χρόνο, σε σταθερά και ευχάριστα για τους ενοίκους / χρήστες επίπεδα.

Τι καθιστά ένα κτίριο παθητικό;

Το Παθητικό Κτίριο λειτουργεί σαν ένα θερμός, που διατηρεί παθητικά το περιεχόμενό του στη σωστή θερμοκρασία, χωρίς τη χρήση ενεργητικής ψύξης ή θέρμανσης. Για τη λειτουργία του αυτή είναι απαραίτητα τα παρακάτω στοιχεία:

1 Μόνωση: Ένα σωστά μονωμένο κτιριακό κέλυφος, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, διατηρεί τη ζέστη μέσα στο κτίριο, ενώ το καλοκαίρι την εμποδίζει να εισέλθει μέσα σε αυτό.

2 Παράθυρα: Τα σωστά σχεδιασμένα, μονωμένα και τοποθετημένα κουφώματα συμμετέχουν στη βέλτιστη αξιοποίηση των ηλιακών κερδών.

3 Αερισμός με Ανάκτηση Ενέργειας: Τα συστήματα αερισμού των Παθητικών Κτιρίων παρέχουν καθαρό αέρα, απαλλαγμένο από γύρη και σκόνη, με μέγιστη ενεργειακή απόδοση μέσω της ανάκτησης θερμότητας και με έλεγχο της υγρασίας.

4 Αεροστεγανότητα: Τα Παθητικά κτίρια είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να αποφεύγονται οι διαρροές αέρα στο κτιριακό κέλυφος με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ενεργειακή απόδοση και να εμποδίζεται η εμφάνιση ρευμάτων αέρα και φθορών από την υγρασία.

5 Θερμογέφυρες: Η ελαχιστοποίηση θερμογεφυρών και ασθενών σημείων στο κτιριακό κέλυφος συνεισφέρει στη δημιουργία ευχάριστης και σταθερής θερμοκρασίας, ενώ εξαλείφει τις φθορές από την υγρασία και αυξάνει την ενεργειακή απόδοση.

Επίσης, Σκίαση, Νυχτερινός Φυσικός Αερισμός, Ελαφρά Γεωθερμία Αέρα και Σωστός Σχεδιασμός της θερμικής μάζας συντελούν στην καλύτερη απόδοση των παθητικών κτιρίων στα μεσογειακά κλίματα.

Οφέλη

Ένα Παθητικό Κτίριο χρησιμοποιεί έως και 90% λιγότερη ενέργεια για θέρμανση και ψύξη από τα συμβατικά κτίρια της Κεντρικής Ευρώπης, με αποτέλεσμα να απαιτείται λιγότερο από 1,5 λίτρο πετρελαίου ή 1,5 κυβικό μέτρο φυσικού αερίου το χρόνο, για τη θέρμανση ενός τετραγωνικού μέτρου κατοικήσιμου χώρου.

Εξαιρετικά μεγάλη οικονομία, όμως, επιτυγχάνεται και στις θερμότερες περιοχές, όπου τα κτίρια χρειάζονται ψύξη. Ο περιορισμός της χρήσης ενέργειας οδηγεί σε περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, και έτσι το Παθητικό Κτίριο είναι μια πραγματικά αειφόρος επιλογή σε σχέση με τις συμβατικές κατασκευές.

Τα τελευταία 20 χρόνια, το Παθητικό Κτίριο έχει γίνει εξαιρετικά δημοφιλές, σε πάρα πολλές χώρες. Πάνω από 37.000 Παθητικές Κατοικίες έχουν κατασκευαστεί παγκοσμίως, από το παγωμένο Τορόντο μέχρι την θερμή Τζακάρτα και πολλά έχουν πιστοποιηθεί με τα αυστηρά κριτήρια. Οι παραπάνω αριθμοί αυξάνονται διαρκώς όχι μόνο λόγω των εξαιρετικών προτερημάτων της Παθητικής Κατασκευής αλλά και λόγω της πανθομολογούμενης ευελιξίας της. Τα πρώτα παθητικά σπίτια στην Ελλάδα έκαναν την εμφάνιση τους το 2012. Από την εφαρμογή του προτύπου και στην Ελλάδα προκύπτουν:

- Οικονομικά οφέλη, τα οποία συμβάλλουν στη μείωση των λειτουργικών εξόδων του κτιρίου. Σημειώνεται ότι τα οικονομικά οφέλη προέρχονται όχι μόνο από την προφανή μείωση του κόστους καταναλισκόμενης ενέργειας, αλλά και από την αύξηση της αξίας του κτιρίου, τη βελτίωση της απόδοσης του μηχανολογικού εξοπλισμού, τη μείωση του κόστους συντήρησης κλπ.

- Λειτουργικά οφέλη, τα οποία βοηθούν τη διαχείριση του κτιρίου να βελτιώσει τα επίπεδα άνεσης, ασφάλειας των πελατών και των εργαζομένων της ή, διαφορετικά, να βελτιώσει τη γενικότερη λειτουργία και αποδοτικότητά της και κατά συνέπεια το παρεχόμενο προϊόν υπηρεσιών.

- Περιβαλλοντικά οφέλη, που αφορούν κυρίως τη μείωση των εκπομπών του CO2 ή/ και άλλων ρύπων (αέρια θερμοκηπίου), τη μείωση των ενεργειακών αναγκών σε εθνικό επίπεδο και τη διατήρηση των φυσικών πόρων, με την παράλληλη βελτίωση του περιβαλλοντικού προφίλ του κτιρίου και του διαχειριστή του.

Ένα οικονομικό παράδειγμα

Έρευνες αποδεικνύουν πως τα παθητικά κτίρια προσφέρουν τη βέλτιστη εσωτερική ατμόσφαιρα διαβίωσης με το ελάχιστο κόστος χρήσης. Τα οφέλη από αυτό είναι πολλαπλά: Για τους χρήστες των κτιρίων, για την κατασκευαστική βιομηχανία, για το περιβάλλον. Πρακτικά μια μέση συμβατική κατοικία 120 τ.μ. σήμερα στην Αθήνα χρειάζεται γύρω στα 2.300 ευρώ για ενέργεια το χρόνο. Από αυτά, γύρω στο 70% καλύπτει την ψύξη, τη θέρμανση και το ζεστό νερό χρήσης και το υπόλοιπο 30% την λοιπή ηλεκτρική ενέργεια. Μια αντίστοιχη νεόδμητη κατοικία, η οποία πρέπει να είναι κατά ΚΕΝΑΚ, Β κλάσης τουλάχιστον, χρειάζεται γύρω στα 1.340 ευρώ το χρόνο, δηλαδή περίπου 40% λιγότερη ενέργεια. Από αυτή τη δαπάνη, το 60% εξακολουθεί να είναι για θέρμανση, ψύξη και ζεστό νερό χρήσης. Μια παθητική κατοικία χρειάζεται μόλις 690 ευρώ για την συνολική της ενέργεια. Επομένως 70% λιγότερη από μια συμβατική και 50% λιγότερη από μια αντίστοιχη με βαθμολογία Β κατά ΚΕΝΑΚ. Το σημαντικό είναι πως μόλις το 40% αυτής της δαπάνης είναι για θέρμανση, ψύξη και ζεστό νερό. Και όλα αυτά με τις σημερινές τιμές καυσίμων και ηλεκτρικής ενέργειας.

Συμπέρασμα

Όπως έχει αποδειχθεί από τον τρόπο λειτουργίας των κτιρίων (δηλαδή τον μόνο τρόπο καθορισμού του πραγματικού κόστους ενός κτιρίου), η λειτουργία των Παθητικών Κτιρίων έχει μειωμένες απαιτήσεις εξόδων, ενώ παράλληλα το κόστος κατασκευής τους είναι εκπληκτικά προσιτό.

Η επένδυση σε υψηλής ποιότητας υλικά κατασκευής, βάσει των προδιαγραφών του Προτύπου Passive House, εξισορροπείται από την απουσία αναγκαιότητας αγοράς συμβατικών συστημάτων ψύξης και θέρμανσης. Επιπρόσθετα, η επένδυση αυτή στην εξοικονόμηση ενέργειας είναι πολλαπλά φθηνότερη και μακροπρόθεσμα αποδοτικότερη από την μονομερή επένδυση σε ΑΠΕ ή την εύκολη λύση της «αλλαγής καυσίμου». Δυστυχώς όμως, από έρευνες που έχουν γίνει, αποδεικνύεται ότι η ενεργειακή απόδοση ως θέμα δεν έχει επικοινωνηθεί και κατανοηθεί σωστά και, επομένως, δεν ελκύει επαρκώς την προσοχή των υψηλών πολιτικών επιπέδων. Δεδομένου ότι τα πάντα έχουν να κάνουν με την κατανόηση των οφελών της ενεργειακής απόδοσης, όχι μόνο τα θεσμικά όργανα και οι κυβερνήσεις, αλλά ολόκληρη η κοινότητα ενεργειακής απόδοσης πρέπει να κάνει καλύτερη δουλειά στην επικοινωνία της ενεργειακής απόδοσης ως μια μεγάλη ευκαιρία εξοικονόμησης και όχι δαπάνης χρημάτων.

Προφίλ ΕΙΠΑΚ

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου (Ε.Ι.ΠΑ.Κ.) ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2012 στην Αθήνα. Είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία. Επιστήμονες της Μηχανικής, της Νομικής και της Επικοινωνίας αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να προωθήσουν, σε συνεργασία με τη Διεθνή Ομοσπονδία Παθητικών Κτιρίων (International Passive House Association) και το Ινστιτούτο Παθητικού Σπιτιού (Passiv Haus Institut), στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, το πρότυπο του παθητικού κτιρίου (Passive Haus), ένα πρότυπο που μπορεί αποδεδειγμένα να συμβάλλει ουσιαστικά στην εξοικονόμηση ενέργειας και στην περιβαλλοντική αναβάθμιση των κτιρίων στον Ελλαδικό χώρο.

Ο ρόλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Παθητικού Κτιρίου (Ε.Ι.ΠΑ.Κ) είναι να επικοινωνήσει τη φιλοσοφία της εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια και να ενημερώσει τον κόσμο για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να την επιτύχει. Περισσότερες πληροφορίες στο www.eipak.org

Άρθρο του Δρ Ι. Παππά, Γραμματέα Δ.Σ., ΕΙΠΑΚ